Οι αιτίες της επιτυχίας του αμερικανικού μεταναστευτικού προτύπου

Η επίκληση του αμερικανικού προτύπου μεταναστευτικής πολιτικής από τους υπέρμαχους της πολυπολιτισμικότητας χαρακτηρίζεται από ελλιπή ανάγνωση των δεδομένων και της διαφοροποίησης στον χαρακτήρα των μεταναστευτικών ροών, οι οποίες κατευθύνονται προς την επικράτεια των Ηνωμένων Πολιτειών, και εκείνων, οι οποίες κατευθύνονται προς την επικράτεια των ευρωπαϊκών κρατών και εν προκειμένω της Ελλάδας.

1. Η μεγάλη πλειονότητα των μεταναστών προερχόταν από τις κοινωνίες των ευρωπαϊκών κρατών, οι οποίες χαρακτηρίζονταν από πολιτισμική συνάφεια με την αμερικανική αγγλο-προτεσταντική κοινωνία. Η ενσωμάτωση, μάλιστα, των μεταναστών, πραγματοποιήθηκε επί τη βάσει ενός σχήματος ομόκεντρων κύκλων με κέντρο την αρχή της πολιτισμικής συνάφειας. Αρχικά, δηλαδή, προτιμούνταν μετανάστες από τον χώρο της βόρειας και της κεντρικής Ευρώπης (Ιρλανδοί, Γερμανοί, Σκανδιναυοί) και ακολούθως από τον χώρο της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης, όπου υπήρχαν πληθυσμοί, οι οποίοι δεν ανταποκρίνονταν στο πρότυπο του αγγλο-κομφορμισμού (καθολικοί Ισπανοί και Ιταλοί, ορθόδοξοι Έλληνες και Σλάβοι).[1]

2. Η μετανάστευση αφορούσε ακόμη μία συνειδητή επιλογή εκ μέρους των μεταναστών. Ο μετανάστης αποδεχόταν την διαδικασία της μετανάστευσης και της προσαρμογής στο πρότυπο της κοινωνίας της χώρας υποδοχής, ιδίως καθώς η μετανάστευση ταυτιζόταν με ένα μακρόχρονο ταξίδι δια της θαλάσσης.

3. Οι μετανάστες χαρακτηρίζονταν από εκπεφρασμένη βούληση ενσωμάτωσης και εξαμερικανισμού, την οποία και επιδείκνυαν σε πολλαπλές περιστάσεις.

4. Οι μετανάστες, οι οποίοι δεν υιοθετούσαν τις αμερικανικές αξίες, τον αγγλο-κομφορμισμό, επέστρεφαν στις χώρες προέλευσής τους, εξέλιξη, η οποία απέτρεπε την δημιουργία θυλάκων με διαφορετική κουλτούρα και νοοτροπία από αυτήν την αμερικανικής κοινωνίας και η οποία συνέβαλε στην ενίσχυση της ομοιογένειας του μεταναστευτικού αποθέματος στις Ηνωμένες
Πολιτείες.

5. Οι μετανάστες προέρχονταν από διάφορες και πολυάριθμες χώρες, διέθεταν ποικίλο και ετερόκλητο πολιτισμικό υπόβαθρο. Συνέπειες αυτού του ποιοτικού δεδομένου ήταν:

5α. η αποτροπή της επικράτησης μίας συγκεκριμένης εθνοτικής ομάδας στο εσωτερικό του κράτους

5β. Ο έμμεσος εξαναγκασμός των μεταναστών να χρησιμοποιούν την αγγλική γλώσσα του κράτους υποδοχής, ώστε να συνεννοούνται τόσο με τις διοικητικές αρχές όσο και με τις άλλες εθνοτικές ομάδες των μεταναστών.

6. Η γεωγραφική διασπορά των εθνοτικών ομάδων στην ύπαιθρο και στα αστικά κέντρα απέτρεψε την γεωγραφική περιχαράκωση ή την περιφερειακή συγκέντρωση των εθνοτικών ομάδων των μεταναστών και την δημιουργία πρωτογενών εθνοτικών μειονοτήτων. Η δημιουργία μίας εθνοτικής μειονότητας στο εσωτερικό ενός κράτους προϋποθέτει αφενός την συγκέντρωση μίας συμπαγούς εθνοτικής ομάδας σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική εστία αφετέρου την πολιτιστική περιχαράκωσή της. Οι προϋποθέσεις αυτές δεν ίσχυσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες αφενός λόγω συνειδητής κρατικής πολιτικής εκ μέρους του αμερικανικού κράτους, η οποία απέτρεπε την γεωγραφική συγκέντρωση των εθνοτικών ομάδων αφετέρου και κυρίως λόγω της κοινωνικής κινητικότητας, η οποία συνέβαλε στην γεωγραφική διασπορά των ατόμων-μελών των ανωτέρω εθνοτικών ομάδων των μεταναστευτικών πληθυσμών.

7. Οι μεταναστευτικές ροές δεν ήταν συνεχείς, αλλά διακοπτόμενες και ελεγχόμενες, χάρη σε νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες επέβαλαν περιορισμούς ανά χώρα ή σε συνολικό επίπεδο, καθορίζοντας έναν ανώτατο κλειστό αριθμό, ένα αριθμητικό όριο εισδοχής μεταναστών. Η ασυνέχεια των μεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο 1924-65 οπωσδήποτε διευκόλυνε την διαδικασία της ενσωμάτωσης των μεταναστών στην αμερικανική κοινωνία.
8. Οι μετανάστες συμμετείχαν ενεργά στις πολεμικές προσπάθειες του αμερικανικού κράτους, ιδίως κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποκτώντας κοινωνικό κύρος και ηθικό πλεονέκτημα και αποδεικνύοντας εμπράκτως, στην έσχατη δοκιμασία ενός κράτους, την αφοσίωσή τους στην κοινωνία της χώρας υποδοχής.

9. Οι γηγενείς Αγγλοσάξονες Αμερικανοί χαρακτηρίζονταν από πατριωτικό αίσθημα, θετική, δηλαδή, νοηματοδότηση της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας. Το δεδομένο αυτό είχε ως συνέπεια την επικράτηση του αγγλο-κομφορμισμού και την υιοθέτηση πρωτοβουλιών, τόσο από το κράτος όσο και από φορείς και ομάδες πολιτών, για τον εξαμερικανισμό των μεταναστών, όχι για την διατήρηση της πολιτισμικής αυτονομίας των εθνοτικών ομάδων των μεταναστών.

10. Το αμερικανικό κράτος αναδείχθηκε ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα σε ένα από τα ισχυρότερα κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο και μετά το 1945 στο ισχυρότερο κράτος, δεδομένο, το οποίο επέτεινε την ταύτιση των μεταναστών με την αμερικανική εθνική ταυτότητα, ιδίως όσο υφίστατο η αναθεωρητική απειλή της Ιαπωνίας και της Γερμανίας (1931-1945)[2] ή η σοβιετική απειλή κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου (1945-1991).[3]

Το κείμενο προέρχεται από το υπό έκδοση βιβλίο Μετανάστευση και Κυρίαρχη Εθνική Κουλτούρα (Αθήνα: Παπαζήσης, 2011).

[1] Η διαφοροποίηση στη μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ μετά το 1965 επέφερε αντίστοιχη μεταβολή των ποσοστών των μεταναστών επί τη βάσει των χωρών προέλευσης και προκάλεσε προβλήματα κοινωνικής κατάτμησης και διαρραγής της αμερικανικής πολιτισμικής ομοιογένειας, με πιθανολογούμενη ακόμη και την πολιτική διάσπαση. Για στατιστικά στοιχεία, τα οποία αφορούν στις χώρες προέλευσης των αλλοδαπών μεταναστών στις ΗΠΑ για τα έτη 1960 και 2000 βλ. S. Huntington, Ποιοι είμαστε;, ό.π., 315. Στα στοιχεία φαίνεται ότι έως το 1965 υπήρχε σαφής αριθμητική υπεροχή των μεταναστών με πολιτισμική συνάφεια με την χώρα υποδοχής (Ιταλοί, Γερμανοί, Καναδοί, Βρετανοί, Πολωνοί), ενώ το 2000 ο κύριος όγκος των μεταναστών, οι οποίοι είναι ισπανόφωνοι, προέρχεται από το γειτονικό Μεξικό, καθώς και τις Φιλιππίνες και την Κούβα, ενώ επίσης υψηλή είναι και η αριθμητική συγκέντρωση μη-Ευρωπαίων μεταναστών από την Κίνα και την Ινδία.
[2] Προσδιόρισα ως χρονολογική αφετηρία της γεωπολιτικής απειλής την δυναμική αύξηση της ισχύος της Ιαπωνίας με την κατάληψη της Μαντζουρίας το 1931, εξέλιξη, η οποία κατέταξε την Ιαπωνία στον βασικό αντίπαλο των αμερικανικών εθνικών συμφερόντων την περίοδο 1931-45.
[3] Ο Huntington θεωρεί ότι η σαφής ανάδυση του ριζοσπαστικού Ισλάμ ως Αντιπάλου μετά το 2001 πιθανώς θα λειτουργήσει ενισχυτικά για την αμερικανική εθνική ταυτότητα. Η υπόθεσή του εν πολλοίς έχει επαληθευτεί, αν και δεν έχει αναιρεθεί η προβληματική που δημιουργεί το θέμα των ισπανόφωνων. Βλ. S. Huntington, Ποιοι είμαστε;, ό।π., σποράδην.