Ουάσινγκτον, 1985. Λίγους μήνες μετά τη δεύτερη εκλογική του νίκη ο πρόεδρος Reagan έχει συνάντηση με τους υπουργούς του. Σε μια στιγμή, στρέφεται, εμφανώς προβληματισμένος, προς τους συνεργάτες του και τους λέει : "Κανένα έθνος που επέκτεινε τόσο πολύ το κράτος όπως οι ΗΠΑ, δεν μπορεσε να επιστρέψει ξανά στο δρόμο της ελευθερίας." Αμέσως όμως, χαμογελάει. Η σκιά φαίνεται να έχει φύγει από το πρόσωπο του. Είναι και πάλι ο γνωστός Reagan. Με την , χαρακτηριστικά αμερικάνικη , αισιοδοξία του, προσθέτει : "Αλλά θέλω εμείς να είμαστε οι πρώτοι που θα τα καταφέρουμε!" . Άραγε σήμερα, 26 χρόνια μετά από αυτή τη συνάντηση στο Λευκό Οίκο, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο Reagan πέτυχε να κάνει τις Η.Π.Α. την εξαίρεση στον κανόνα ; Ή μήπως η αρχική σκοτεινή και κάπως δυσοίωνη διαπίστωσή του αποδείχτηκε πιο κοντά στην πραγματικότητα;
Με το επικοινωνιακό του χάρισμα , το χιούμορ του και τις εύστοχες ατάκες του ο Reagan ίσως υπήρξε ο πιο επιδέξιος εκλαϊκευτής των ιδεών του μικρού κράτους και της ελεύθερης αγοράς για τον 20ο αιώνα . Ο ίδιος μάλιστα είχε δηλώσει επανειλημμένα πως θαύμαζε τη σκέψη των μεγάλων φιλελεύθερων οικονομολόγων, Ludwig Von Mises, Friedrich Hayek και Frederic Bastiat. Και πράγματι, σε ολόκληρη την πολιτική του σταδιοδρομία η ρητορική του αντικατόπτριζε τις ιδέες αυτών των διανοούμενων. Όμως όπως συμβαίνει συνήθως με τους πολιτικούς , τα λόγια του απείχαν πολύ από τις πράξεις του . Το 1980, τη χρονιά που ο Reagan ανέλαβε την προεδρία των Η.Π.Α., οι δημόσιες δαπάνες βρίσκονταν στο 27,9% του ΑΕΠ . Οχτώ χρόνια μετά, ο άνθρωπος που θεωρήθηκε ο πιο αντικρατιστής μεταπολεμικός πρόεδρος της χώρας, αφήνει τις δαπάνες στο 28,7% του Α.Ε.Π.. Μάλιστα, σε απόλυτους αριθμούς, η αύξηση είναι της τάξης του 69%. Οι θαυμαστές του θα ισχυριστούν πως αυτό οφείλεται στην αύξηση των στρατιωτικών δαπανών (που πράγματι αυξήθηκαν κατά 40%) και πως στους υπόλοιπους τομείς οι δαπάνες μειώθηκαν. Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι αλήθεια. Οι περιβόητες περικοπές του Reagan , αυτές που κατά την Αριστερά διέλυσαν το κοινωνικό κράτος, δεν ήταν μείωση στις τωρινές δαπάνες, αλλά , στην καλύτερη περίπτωση, απλός περιορισμός των αυξήσεων που είχαν σχεδιαστεί για το μέλλον. Έτσι κατά τη διάρκεια της θητείας του Reagan, οι δαπάνες για την Κοινωνική Ασφάλιση από 179 δις δολάρια έφτασαν στα 269 δις. Ο προϋπολογισμός του υπουργείου Παιδείας (που είχε υποσχεθεί προεκλογικά πως θα καταργήσει) σχεδόν διπλασιάστηκε και άγγιξε τα 22,7 δις δολάρια. Οι δαπάνες για το πρόγραμμα Medicare εκτοξεύτηκαν από 43,5 δις στα 80, ενώ οι επιδοτήσεις στους αγρότες σημείωσαν αύξηση 140% (από 21,4 δις στα 51,4). Η κληρονομιά του New Deal και της "Μεγάλης Κοινωνίας" ήταν ασφαλής στα χέρια του Reagan. Δεν ήταν τυχαίο πως ο Ρεπουμπλικάνος Reagan δήλωνε μέχρι το τέλος της σταδιοδρομίας του, θαυμαστής του Δημοκρατικού Franklin Roosevelt.
Και η λίστα δεν τελείωνει εδώ . Η διεθνής βοήθεια έφτασε στα 22 δις (από 10). Στο μισθολόγιο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης προστέθηκαν 230.000 νέοι δημόσιοι υπάλληλοι και παρότι προεκλογικά είχε υποσχεθεί την κατάργηση των Υπουργείων Παιδείας και Ενέργειας , όχι μόνο δεν το έκανε αλλά δημιούργησε και ένα νέο Υπουργείο (το Υπουργείο Βετεράνων Πολέμου). Αν λάβουμε υπόψην μας, αυτές τις αυξήσεις στις δαπάνες, ήταν απόλυτα φυσιολογικό το γεγονός πως στα χρόνια του Reagan, το χρέος σκαρφάλωσε από τα 900 δις στα 2,7 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Ούτε όμως η φορολογία μειώθηκε. Οι θεαματικές φορολογικές μειώσεις του 1981, ισοσταθμίστηκαν από μια σειρά νέους φόρους μέσα στα επόμενα χρόνια της θητείας του. Έτσι η συνολική φορολογική επιβάρυνση σαν ποσοστό του ΑΕΠ ανέβηκε από το 18,3% στο 19,4%. Όμως και στον τομέα του εμπορίου, ο Reagan αποδείχθηκε ο πιο επιρρεπής στον προστατευτισμό πρόεδρος από την εποχή του Hoover. Οι δασμοί και υπόλοιποι περιορισμοί στις εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 100% στην , υποτίθεται , νεοφιλελεύθερη δεκαετία του '80. Επίσης, ο Reagan , κλιμάκωσε τον περιβόητο όσο και αναποτελεσματικό "πόλεμο κατά των ναρκωτικών" που οδήγησε σε παραβιάσεις ατομικών ελευθεριών, σπατάλη δισεκατομμυρίων δολλαρίων, δημεύσεις περιουσιών ενώ ο αριθμός αυτών που βρισκόταν στη φυλακή για υποθέσεις ναρκωτικών αυξήθηκε από 25% του συνολικού αριθμού των κρατουμένων το 1980, στο 44% στο τέλος της θητείας του . Στα θετικά του συγκαταλέγεται η απελευθέρωση των αγορών και η απαλλαγή της αμερικάνικης οικονομίας από ασφυκτικούς νομοθετικούς περιορισμούς. Όμως και αυτό δεν ήταν αποκλειστικά δικό του επίτευγμα, αφού ο προκάτοχος του Jimmy Carter ήταν αυτός που ξεκίνησε τις σχετικές μεταρρυθμίσεις και ο Reagan απλά τις συνέχισε (και σε κάποιες περιπτώσεις τις επιτάχυνε).
Όσο και αν φαίνεται παράξενο στους "προοδευτικούς" φίλους που διαβάζουν το μπλογκ, ακόμη και οι "ανάλγητοι" νεοφιλελεύθεροι είναι και αυτοί άνθρωποι και έχουν ανάγκη να πιστέψουν σε ήρωες. Όπως βέβαια και η Αριστερά έχει ανάγκη από "κακούς" που θα φορτώνει πάνω τους όλα τα δεινά της ανθρωποτητας. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Reagan παίζει με επιτυχία το ρόλο του "σωτήρα" και του "δαίμονα", ανάλογα με τις ιδεολογικές θέσεις του καθενός . Όσο όμως και αν κατανοούμε αυτή τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη, μάλλον θα βρεθούμε πιο κοντά στην αλήθεια αν μάθουμε να επικρίνουμε ή να επαινούμε τον Reagan γι αυτό που πραγματικά ήταν και όχι γι αυτό που θα θέλαμε να είναι. Αν λοιπόν δούμε πως εξελίχθηκε η προεδρία του, θα καταλήξουμε πως οι ΗΠΑ τελικά μάλλον δεν υπήρξαν η εξαίρεση και δεν βρήκαν ξανά το δρόμο της ελευθερίας , όπως ήλπιζε ο Reagan εκείνη την ημέρα του 1985. Δυστυχώς, η απαισιόδοξη πρόβλεψη του προέδρου αποδείχτηκε πιο κοντά στην πραγματικότητα . Ίσως απλά ο Reagan δεν μπόρεσε, μιας και το Κογκρεσσο ελέγχοταν από το Δημοκρατικό Κόμμα. Ίσως όμως και να μη θέλησε, αφού οι προτεινόμενοι από τον πρώην πρόεδρο προϋπολογισμοι ήταν ελάχιστα μικρότεροι από αυτούς που ψήφιζε τελικά το Κογκρέσσο και μάλιστα υπήρχαν και τομείς, όπως η διεθνής βοήθεια, που ο Reagan ζητούσε ακόμη μεγαλύτερα ποσά .
Βέβαια, η νοσταλγία πολλών συντηρητικών και φιλελεύθερων για τον αυτόν τον πρώην ηθοποιό του Χόλυγουντ, ίσως να δικαιολογείται από το γεγονός πως μπροστά σε μεταγενέστερους προέδρους όπως ο Bush ή ο Obama, ο Reagan φαντάζει πραγματικός φονταμενταλιστής της αγοράς. Παρόλα αυτά όμως , σήμερα που η ανάγκη μείωσης του Μεγάλου Κράτους είναι πιο επιτακτική από ποτέ, είναι αναπόφευκτο η θητεία του να μας οδηγεί σε κάποιες μελαγχολικές διαπιστώσεις για τη δυνατότητα περιορισμού του μεγέθους του Λεβιάθαν. Παρά την υποτιθέμενη "νεοφιλελεύθερη λαίλαπα", της δεκαετίας του 1980, το σύστημα του κρατικού καπιταλισμού , που κυριαρχεί μεταπολεμικά σε ολόκληρη τη Δύση , μπόρεσε να επιβιώσει και μάλιστα με ελάχιστες απώλειες (τα ίδιο συνέβη και στη Μ. Βρετανία της Thatcher). Ο Reagan επέφερε κάποιες λελογισμένες αλλαγές που το έκαναν πιο αποτελεσματικό για ένα διάστημα αλλά ποτέ δεν έθιξε τον πυρήνα του . Μήπως αυτό σημαίνει πως έχει αναπτυχθεί γύρω από το σύστημα ένα πλέγμα συμφερόντων (κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες, πολιτικοί, γραφειοκράτες κτλ ) που είναι πια τόσο ισχυρά που κανείς δεν μπορεί να τα βάλει μαζί τους ; Μήπως απλά είναι αφελές να πιστεύουμε στη θέληση των πολιτικών να μειώσουν το μεγάλο κράτος, όταν ο ίδιος τους ο ρόλος δικαιολογείται από την ύπαρξη του μεγάλου κράτους ;
Σε μια εποχή σαν τη σημερινή , που τα αδιέξοδα του κρατισμού είναι πιο φανερά από ποτέ, και οι κυβερνώντες μας δεν κουράζονται να εκστομίζουν μεγάλα λόγια για μείωση του μεγάλου και σπάταλου κράτους, ας είμαστε επιφυλακτικοί στις υποσχέσεις τους και ας έχουμε στο νου μας τη θητεία του Ronald Reagan. Θα μας βοήθησει να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον .
[Για μια πιο θετική ματιά στο έργο του πρώην Αμερικανού προέδρου , κάντε υπομονή μέχρι την Κυριακή 6/2. Η ειδική έκδοση του ΜπλεΜήλου για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ronald Reagan συνεχίζεται με τα άρθρα του Ναπολέοντα Λιναρδάτου και του Στέφανου Αθανασιάδη]
4 σχόλια:
Κάποια ενδιαφέροντα λινκς: "The Sad Legacy of Ronald Reagan" (http://mises.org/freemarket_detail.aspx?control=488), "Ronald Reagan:An Autopsy" από τον Murray Rothbard (http://www.lewrockwell.com/rothbard/rothbard60.html), "The Reagan Record on Trade:Rhetoric vs Reality (http://www.cato.org/pubs/pas/pa107es.html),"Reagan's Small Government Vision" (http://www.cato.org/pub_display.php?pub_id=4181), "A Society Of Suspects:
The War on Drugs and Civil Liberties"
(http://www.cato.org/pubs/pas/pa-180.html)
Πολύ καλό το άρθρο Τηλέμαχε !
Πραθέτω κάποια ακόμη στοιχεία σχετικά με την οικονομική πολιτική του Reagan.
Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, με την υποστήριξη του προέδρου Reagan, το Κογκρέσο ψήφισε νόμο το 1981 που μείωσε ουσιαστικά το φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων για τα επόμενα τρία χρόνια. Επίσης αυξήθηκαν οι δημόσιες δαπάνες συμπεριλαμβανομένων των αμυντικών δαπανών σε αυτές. Εξαιτίας αυτής της μείωσης των φόρων, που δεν αντισταθμίστηκε από ανάλογη περικοπή των δημοσίων δαπανών, αλλά αντίθετα συνοδεύτηκε από μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, ο προϋπολογισμός της ομοσπονδιακής κυβέρνησης έγινε ελλειμματικός. Η μεταβολή αυτή της δημοσιονομικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του πραγματικού επιτοκίου από 0,4% τη δεκαετία του 1970 στο 5,7% στη δεκαετία του 1980. Οι ακαθάριστες εθνικές αποταμιεύσεις μειώθηκαν από 16,7% τη δεκαετία του 1970 σε 14,1% του ΑΕΠ τη δεκαετία του 1980. Τα δημοσιονομικά αυτά ελλείμματα ήταν από τα μεγαλύτερα που παρουσιάστηκαν ποτέ στις ΗΠΑ σε περιόδο ειρήνης και ευημερίας και συνεχίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την αποχώρηση του Reagan από την προεδρία.
Η εν λόγω πολιτική είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της εθνικής αποταμίευσης, δημιουργώντας έτσι εμπορικό έλλειμμα. Πριν από το 1980, ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ήταν γενικά ισοσκελισμένος. Υπήρχαν κατά κανόνα πλεονάσματα καθώς εξοφλούνταν το δημόσιο χρέος που είχε δημιουργηθεί από την χρηματοδότηση του 2ου Π.Π. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου το εμπορικό ισοζύγιο παρουσίαζε επίσης ένα μικρό πλεόνασμα. Οι Αμερικανοί αποταμίευαν περισσότερα από όσα επένδυαν στο εσωτερικό της χώρας και η διαφορά επενδυόταν στο εξωτερικό.
Η κατάσταση άλλαξε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και έπειτα. Το 1981 εμφανίστηκε μεγάλο έλλειμμα στον προϋπολογισμό. Αυτό είχε ως συνέπεια την μείωση της εθνικής αποταμίευσης, οδηγώντας σε μεγάλο εμπορικό έλλειμμα. Οι αποταμιεύσεις δεν αρκούσαν για να χρηματοδοτήσουν τις επενδύσεις στις ΗΠΑ και άλλες χώρες άρχισαν να δανείζουν τις ΗΠΑ. Το 1981, το απόθεμα των ξένων περιουσιακών στοιχείων που είχαν οι ΗΠΑ ήταν στο 12,3 % του ΑΕΠ. Είχαν δηλαδή περισσότερα κεφάλαια στο εξωτερικό από ότι οι ξένοι στις ΗΠΑ. Το 1993 το μέγεθος αυτό ήταν αρνητικό φθάνοντας στο 8,8 % του ΑΕΠ. Οι ΗΠΑ μετατράπηκαν από τον μεγαλύτερο πιστωτή στον μεγαλύτερο χρεώστη του κόσμου.
Κάνοντας την υπόθεση πως οι ΗΠΑ είναι μια μεγάλη ανοικτή οικονομία μπορούμε να δούμε πως η πολιτική αυτή (μείωση των φόρων και αύξηση των δημοσίων δαπανών) είχε ως αποτέλεσμα ένα ισχυρό crowding out effect (παραγκωνισμός των επενδύσεων) από τη μια πλευρά - μέσω της αύξησης των επιτοκίων που ακολούθησαν την αύξηση του πραγματικού επιτοκίου - και πως από την άλλη μειώνει τις καθαρές ξένες επενδύσεις (λόγω αρνητικής σχέσης με το επιτόκιο, όπου μια αύξηση του επιτοκίου οδηγεί σε υψηλότερο δανεισμό της χώρας σε σχέση με τα κεφάλαια που μπορεί να δανείσει η ίδια, τα οποία μειώνονται), αυξάνει την συναλλαγματική ισοτιμία λόγω μειωμένης προσφοράς δολαρίων και οδηγεί σε μείωση των καθαρών εξαγωγών.
Πράγματι η οικονομική θεωρία επαληθεύεται μέσα από τα ιστορικά στοιχεία. Εκτός από τα παραπάνω στοιχεία ενδεικτικά είναι τα εξής:
Η ανατίμηση του δολαρίου το πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του 1980 δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στο εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ. Ως τα τέλη Φεβρουαρίου του 1985 η αξία του γερμανικού μάρκου είχε μειωθεί έναντι του δολαρίου κατά 15% περίπου ενώ οι αντίστοιχες μειώσεις ήταν για το γιεν 7%, και για τη βρετανική στερλίνα 20%. Ο συνδυασμός της μείωσης των φόρων με την κατακόρυφη αύξηση των αμυντικών δαπανών διεύρυνε τα «δίδυμα ελλείμματα». Μέσα σε αυτό το κλίμα το Κογκρέσο πίεζε για λήψη προστατευτικών μέτρων λόγω υψηλών εισαγωγών και οι μεγάλοι βιομηχανικοί εξαγωγείς συναινούσαν στο ότι το ανατιμημένο δολάριο είχε αρνητικές επιπτώσεις στην εθνική ανταγωνιστικότητα. Ο τότε νέος Υπουργός Οικονομικών J.A. Baker III και ο βοηθός του R.G. Darman αποφάσισαν συντονισμένη παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος και μάλιστα προτίμησαν να αποφύγουν την ευθεία διατύπωση του προβλήματος (ανατίμηση του δολαρίου) στη Συμφωνία της Plaza του τρίτου κύκλου διαπραγματεύσεων του τότε G7, στις 22 Σεπτεμβρίου 1985 αναφέρθηκε πως «η ελλειμματική χώρα….είναι σε θέση να μετατοπίσει το βάρος της προσαρμογής στις πλεονασματικές χώρες». Αυτή η μεταστροφή προέκυψε ως λύση ανάγκης και «έκτακτη απόκλιση» από τις βασικές αρχές της πρώτης διακυβέρνησης Reagan επί των νομισματικών θεμάτων προκειμένου να υπάρξει επιμερισμός του κόστους της μακροοικονομικής προσαρμογής μεταξύ όλων όσων συμμετείχαν στον μηχανισμό της Ομάδας των Επτά. Πρέπει να αναφερθεί πως η επανεκλογή του Reagan εκείνη την περίοδο ήταν καταλυτική σε αυτό το ζήτημα.
Η περίφημη καμπύλη Laffer υπονοεί πως οι αυξήσεις του φορολογικού συντελεστή αρχικά αυξάνουν τα έσοδα από φόρους, αλλά έπειτα από ένα οριακό (ανώτατο) σημείο αυτές οι αυξήσεις, ουσιαστικά απορροφούν τα εισοδήματα από εργασία και μεγαλύτερες αυξήσεις του οδηγούν σε κάμψη της παραγωγικότητας και μείωση των εσόδων από φόρους. Πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Reagan ο υψηλότερος φορολογικός συντελεστής ήταν 70%. Είχε υποστηριχθεί πως μια μείωσή τους θα αύξανε τα κίνητρα για εργασία, θα αναζωογονούσε την οικονομία και συνεπώς θα αύξανε τα έσοδα από φόρους. Δηλαδή υπήρχε η άποψη πως οι φόροι ήταν στο δεξί κατερχόμενο τμήμα της καμπύλης. Οι ελαστικότητες προσφοράς εργασίας στις ΗΠΑ είναι μικρές (ποσοστιαία μεταβολή των ωρών εργασίας όταν το ημερομίσθιο αυξάνεται κατά 1%). Συνεπώς οι ώρες εργασίας δεν ανταποκρίνονται έντονα στις μεταβολές του μισθού. Επίσης τείνουν να κυριαρχούν τα αποτελέσματα εισοδήματος (τουλάχιστον για τους άνδρες εργαζόμενους), αυτό δηλαδή σημαίνει πως εκείνη την περίοδο η προγραμματισμένη μείωση των φόρων γενικά δεν θα οδηγούσε σε υψηλότερη εργασία λόγω του οι αμοιβές βρισκόταν σε καλά επίπεδα και έτσι οι εργαζόμενοι δεν θα υποκαθιστούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους για περισσότερη εργασία. Τα διαθέσιμα στοιχεία δεν υποστηρίζουν το επιχείρημα πως οι μειώσεις φόρου οδήγησαν σε αύξηση των εσόδων από φόρους και κατ’ επέκτασιν πως ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής βρισκόταν στα δεξιά του οριακού (ανώτατου) σημείου της καμπύλης Laffer. Σύμφωνα με υπολογισμούς που είχαν γίνει στη Σουηδία όπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αντιμετώπιζε έναν οριακό φορολογικό συντελεστή της τάξης του 80% τα έσοδα από φόρους θα μπορούσαν να μεγιστοποιηθούν εάν μειωνόταν οι φορολογικοί συντελεστές, συνεπώς ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής στη Σουηδία βρισκόταν στα δεξιά της καμπύλης Laffer, και έτσι μια μείωσή τους θα βελτίωνε την κατάσταση στην οικονομία και θα αύξανε την ευημερία στη χώρα.
(Δεν έχω διαθέσιμα στοιχεία αυτή τη στιγμή για αυτό το τελευταίο που ισχυρίζομαι σχετικά με τους φορολογικούς συντελεστές στις ΗΠΑ, αλλά οι πηγές είναι διαθέσιμες για την έρευνα των στοιχείων).
Δημοσίευση σχολίου