Ουάσινγκτον, 1985. Λίγους μήνες μετά τη δεύτερη εκλογική του νίκη ο πρόεδρος Reagan έχει συνάντηση με τους υπουργούς του. Σε μια στιγμή, στρέφεται, εμφανώς προβληματισμένος, προς τους συνεργάτες του και τους λέει : "Κανένα έθνος που επέκτεινε τόσο πολύ το κράτος όπως οι ΗΠΑ, δεν μπορεσε να επιστρέψει ξανά στο δρόμο της ελευθερίας." Αμέσως όμως, χαμογελάει. Η σκιά φαίνεται να έχει φύγει από το πρόσωπο του. Είναι και πάλι ο γνωστός Reagan. Με την , χαρακτηριστικά αμερικάνικη , αισιοδοξία του, προσθέτει : "Αλλά θέλω εμείς να είμαστε οι πρώτοι που θα τα καταφέρουμε!" . Άραγε σήμερα, 26 χρόνια μετά από αυτή τη συνάντηση στο Λευκό Οίκο, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο Reagan πέτυχε να κάνει τις Η.Π.Α. την εξαίρεση στον κανόνα ; Ή μήπως η αρχική σκοτεινή και κάπως δυσοίωνη διαπίστωσή του αποδείχτηκε πιο κοντά στην πραγματικότητα;
Με το επικοινωνιακό του χάρισμα , το χιούμορ του και τις εύστοχες ατάκες του ο Reagan ίσως υπήρξε ο πιο επιδέξιος εκλαϊκευτής των ιδεών του μικρού κράτους και της ελεύθερης αγοράς για τον 20ο αιώνα . Ο ίδιος μάλιστα είχε δηλώσει επανειλημμένα πως θαύμαζε τη σκέψη των μεγάλων φιλελεύθερων οικονομολόγων, Ludwig Von Mises, Friedrich Hayek και Frederic Bastiat. Και πράγματι, σε ολόκληρη την πολιτική του σταδιοδρομία η ρητορική του αντικατόπτριζε τις ιδέες αυτών των διανοούμενων. Όμως όπως συμβαίνει συνήθως με τους πολιτικούς , τα λόγια του απείχαν πολύ από τις πράξεις του . Το 1980, τη χρονιά που ο Reagan ανέλαβε την προεδρία των Η.Π.Α., οι δημόσιες δαπάνες βρίσκονταν στο 27,9% του ΑΕΠ . Οχτώ χρόνια μετά, ο άνθρωπος που θεωρήθηκε ο πιο αντικρατιστής μεταπολεμικός πρόεδρος της χώρας, αφήνει τις δαπάνες στο 28,7% του Α.Ε.Π.. Μάλιστα, σε απόλυτους αριθμούς, η αύξηση είναι της τάξης του 69%. Οι θαυμαστές του θα ισχυριστούν πως αυτό οφείλεται στην αύξηση των στρατιωτικών δαπανών (που πράγματι αυξήθηκαν κατά 40%) και πως στους υπόλοιπους τομείς οι δαπάνες μειώθηκαν. Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι αλήθεια. Οι περιβόητες περικοπές του Reagan , αυτές που κατά την Αριστερά διέλυσαν το κοινωνικό κράτος, δεν ήταν μείωση στις τωρινές δαπάνες, αλλά , στην καλύτερη περίπτωση, απλός περιορισμός των αυξήσεων που είχαν σχεδιαστεί για το μέλλον. Έτσι κατά τη διάρκεια της θητείας του Reagan, οι δαπάνες για την Κοινωνική Ασφάλιση από 179 δις δολάρια έφτασαν στα 269 δις. Ο προϋπολογισμός του υπουργείου Παιδείας (που είχε υποσχεθεί προεκλογικά πως θα καταργήσει) σχεδόν διπλασιάστηκε και άγγιξε τα 22,7 δις δολάρια. Οι δαπάνες για το πρόγραμμα Medicare εκτοξεύτηκαν από 43,5 δις στα 80, ενώ οι επιδοτήσεις στους αγρότες σημείωσαν αύξηση 140% (από 21,4 δις στα 51,4). Η κληρονομιά του New Deal και της "Μεγάλης Κοινωνίας" ήταν ασφαλής στα χέρια του Reagan. Δεν ήταν τυχαίο πως ο Ρεπουμπλικάνος Reagan δήλωνε μέχρι το τέλος της σταδιοδρομίας του, θαυμαστής του Δημοκρατικού Franklin Roosevelt.
Και η λίστα δεν τελείωνει εδώ . Η διεθνής βοήθεια έφτασε στα 22 δις (από 10). Στο μισθολόγιο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης προστέθηκαν 230.000 νέοι δημόσιοι υπάλληλοι και παρότι προεκλογικά είχε υποσχεθεί την κατάργηση των Υπουργείων Παιδείας και Ενέργειας , όχι μόνο δεν το έκανε αλλά δημιούργησε και ένα νέο Υπουργείο (το Υπουργείο Βετεράνων Πολέμου). Αν λάβουμε υπόψην μας, αυτές τις αυξήσεις στις δαπάνες, ήταν απόλυτα φυσιολογικό το γεγονός πως στα χρόνια του Reagan, το χρέος σκαρφάλωσε από τα 900 δις στα 2,7 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Ούτε όμως η φορολογία μειώθηκε. Οι θεαματικές φορολογικές μειώσεις του 1981, ισοσταθμίστηκαν από μια σειρά νέους φόρους μέσα στα επόμενα χρόνια της θητείας του. Έτσι η συνολική φορολογική επιβάρυνση σαν ποσοστό του ΑΕΠ ανέβηκε από το 18,3% στο 19,4%. Όμως και στον τομέα του εμπορίου, ο Reagan αποδείχθηκε ο πιο επιρρεπής στον προστατευτισμό πρόεδρος από την εποχή του Hoover. Οι δασμοί και υπόλοιποι περιορισμοί στις εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 100% στην , υποτίθεται , νεοφιλελεύθερη δεκαετία του '80. Επίσης, ο Reagan , κλιμάκωσε τον περιβόητο όσο και αναποτελεσματικό "πόλεμο κατά των ναρκωτικών" που οδήγησε σε παραβιάσεις ατομικών ελευθεριών, σπατάλη δισεκατομμυρίων δολλαρίων, δημεύσεις περιουσιών ενώ ο αριθμός αυτών που βρισκόταν στη φυλακή για υποθέσεις ναρκωτικών αυξήθηκε από 25% του συνολικού αριθμού των κρατουμένων το 1980, στο 44% στο τέλος της θητείας του . Στα θετικά του συγκαταλέγεται η απελευθέρωση των αγορών και η απαλλαγή της αμερικάνικης οικονομίας από ασφυκτικούς νομοθετικούς περιορισμούς. Όμως και αυτό δεν ήταν αποκλειστικά δικό του επίτευγμα, αφού ο προκάτοχος του Jimmy Carter ήταν αυτός που ξεκίνησε τις σχετικές μεταρρυθμίσεις και ο Reagan απλά τις συνέχισε (και σε κάποιες περιπτώσεις τις επιτάχυνε).
Όσο και αν φαίνεται παράξενο στους "προοδευτικούς" φίλους που διαβάζουν το μπλογκ, ακόμη και οι "ανάλγητοι" νεοφιλελεύθεροι είναι και αυτοί άνθρωποι και έχουν ανάγκη να πιστέψουν σε ήρωες. Όπως βέβαια και η Αριστερά έχει ανάγκη από "κακούς" που θα φορτώνει πάνω τους όλα τα δεινά της ανθρωποτητας. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Reagan παίζει με επιτυχία το ρόλο του "σωτήρα" και του "δαίμονα", ανάλογα με τις ιδεολογικές θέσεις του καθενός . Όσο όμως και αν κατανοούμε αυτή τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη, μάλλον θα βρεθούμε πιο κοντά στην αλήθεια αν μάθουμε να επικρίνουμε ή να επαινούμε τον Reagan γι αυτό που πραγματικά ήταν και όχι γι αυτό που θα θέλαμε να είναι. Αν λοιπόν δούμε πως εξελίχθηκε η προεδρία του, θα καταλήξουμε πως οι ΗΠΑ τελικά μάλλον δεν υπήρξαν η εξαίρεση και δεν βρήκαν ξανά το δρόμο της ελευθερίας , όπως ήλπιζε ο Reagan εκείνη την ημέρα του 1985. Δυστυχώς, η απαισιόδοξη πρόβλεψη του προέδρου αποδείχτηκε πιο κοντά στην πραγματικότητα . Ίσως απλά ο Reagan δεν μπόρεσε, μιας και το Κογκρεσσο ελέγχοταν από το Δημοκρατικό Κόμμα. Ίσως όμως και να μη θέλησε, αφού οι προτεινόμενοι από τον πρώην πρόεδρο προϋπολογισμοι ήταν ελάχιστα μικρότεροι από αυτούς που ψήφιζε τελικά το Κογκρέσσο και μάλιστα υπήρχαν και τομείς, όπως η διεθνής βοήθεια, που ο Reagan ζητούσε ακόμη μεγαλύτερα ποσά .
Βέβαια, η νοσταλγία πολλών συντηρητικών και φιλελεύθερων για τον αυτόν τον πρώην ηθοποιό του Χόλυγουντ, ίσως να δικαιολογείται από το γεγονός πως μπροστά σε μεταγενέστερους προέδρους όπως ο Bush ή ο Obama, ο Reagan φαντάζει πραγματικός φονταμενταλιστής της αγοράς. Παρόλα αυτά όμως , σήμερα που η ανάγκη μείωσης του Μεγάλου Κράτους είναι πιο επιτακτική από ποτέ, είναι αναπόφευκτο η θητεία του να μας οδηγεί σε κάποιες μελαγχολικές διαπιστώσεις για τη δυνατότητα περιορισμού του μεγέθους του Λεβιάθαν. Παρά την υποτιθέμενη "νεοφιλελεύθερη λαίλαπα", της δεκαετίας του 1980, το σύστημα του κρατικού καπιταλισμού , που κυριαρχεί μεταπολεμικά σε ολόκληρη τη Δύση , μπόρεσε να επιβιώσει και μάλιστα με ελάχιστες απώλειες (τα ίδιο συνέβη και στη Μ. Βρετανία της Thatcher). Ο Reagan επέφερε κάποιες λελογισμένες αλλαγές που το έκαναν πιο αποτελεσματικό για ένα διάστημα αλλά ποτέ δεν έθιξε τον πυρήνα του . Μήπως αυτό σημαίνει πως έχει αναπτυχθεί γύρω από το σύστημα ένα πλέγμα συμφερόντων (κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες, πολιτικοί, γραφειοκράτες κτλ ) που είναι πια τόσο ισχυρά που κανείς δεν μπορεί να τα βάλει μαζί τους ; Μήπως απλά είναι αφελές να πιστεύουμε στη θέληση των πολιτικών να μειώσουν το μεγάλο κράτος, όταν ο ίδιος τους ο ρόλος δικαιολογείται από την ύπαρξη του μεγάλου κράτους ;
Σε μια εποχή σαν τη σημερινή , που τα αδιέξοδα του κρατισμού είναι πιο φανερά από ποτέ, και οι κυβερνώντες μας δεν κουράζονται να εκστομίζουν μεγάλα λόγια για μείωση του μεγάλου και σπάταλου κράτους, ας είμαστε επιφυλακτικοί στις υποσχέσεις τους και ας έχουμε στο νου μας τη θητεία του Ronald Reagan. Θα μας βοήθησει να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον .
[Για μια πιο θετική ματιά στο έργο του πρώην Αμερικανού προέδρου , κάντε υπομονή μέχρι την Κυριακή 6/2. Η ειδική έκδοση του ΜπλεΜήλου για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ronald Reagan συνεχίζεται με τα άρθρα του Ναπολέοντα Λιναρδάτου και του Στέφανου Αθανασιάδη]
