Ίων Δραγούμης : Ο ξεχασμένος φιλελεύθερος

Του Νίκου Γεωργιόπουλου

Αφού οι Ρωμιοί της Καλαμάτας, ας πούμε, από αιώνες τώρα συνήθισαν να κυβερνούν τις τοπικές δουλείες τους μοναχοί τους. Τι έρχεται και ανακατεύεται το κράτος;

Ξέρουν να συμβιβάσουν οι ίδιοι τις μικροδιαφορές τους, ξέρουν να κάνουν τοπικούς δρόμους, μικρά γεφύρια, νεκροταφεία, νοσοκομεία…. Γιατί ανακατεύεται σε αυτά το κράτος; Ποιος το προσκάλεσε;

Αν το κράτος πρέπει να χώνει κι αυτού τη μύτη του, ας επιβλέπει μοναχά.
Ο ελληνικός λαός υποφέρει τρομερά οσάκις λαμβάνει ανάγκην να πλησίαση εις δημόσια γραφεία.

Θα παύσει η στρεβλή αντίληψις ότι όσον αυξάνεις τον αριθμόν των (δημοσίων υπάλληλων) και τον αριθμό των υπηρεσιών τόσον καλυτερεύει και η διοίκησις.

Και όσον μεν αφορά τα δημόσια έργα ιδίως τους δρόμους θα βελτιωθεί η εκτέλεσις και συντήρησις αυτών δια της τοπικής διοικητικής αποκεντρώσεως.

Οι σιδηρόδρομοι να μην ανήκουν κατ’ανάγκην εις το κράτος.

Η κατανομή του φόρου επί του εισοδήματος να είναι αναλογική και ελαφρώς προοδευτική ίνα μην φυγαδεύεται το κεφάλαιον.

Όχι δεν είναι το παραλήρημα ενός ακραίου νεοφιλελευθέρου, ότι και αν σημαίνει η λέξη νεοφιλελεύθερος. Αυτά τα λέει ο κατηγορηθείς ως αντιδραστικός εθνικιστής Ιών Δραγούμης στα έργα του «Στρατός και άλλα» καθώς και στους Πολιτικούς και Προγραμματικούς στοχασμούς του. Ο Δραγούμης μια τραγική φυσιογνωμία, θύμα των Βενιζελικών τραμπούκων αποτελεί μια παραγνωρισμένη πολιτική προσωπικότητα του αιώνα. Οπαδός της δημοτικής γλώσσας και του κοινοτικού συστήματος διοίκησης είναι ίσως ο μοναδικός ξεκάθαρος εκπρόσωπος του οικονομικού φιλελευθερισμού στην Ελλάδα τον όποιο σνομπάρουν οι υποτίθεται έλληνες φιλελεύθεροι. Ο Μακρής για παράδειγμα στο έργο του περί φιλελευθερισμού αφιερώνει σελίδες στον Βενιζέλο χωρίς να γνωρίζει τίποτα από τις πραγματικά φιλελεύθερες ιδέες του Δραγούμη.

Ο Δραγούμης κινητοποιεί την σκέψη του από το ελληνικό κοινοτικό σύστημα. Οι κοινότητες με την αποκέντρωση τους και τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των μελών τους μπόρεσαν για αιώνες να υποκαταστήσουν το κοινωνικό κράτος των δυτικών κοινωνιών μέσω των ιδιωτικών συμβάσεων των μελών τους. Η αλληλασφάλιση της εσοδείας, τα δημοτικά έργα, η φύλαξη των παιδιών ήταν αποτελέσματα των μικροσχέσεων των κατοίκων κοινοτήτων και όχι εκ των άνω επιβαλλόμενες. Σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος που απαιτεί φορολογία για να υποκαταστήσει τις λειτουργιές της οικογενείας και της γειτονιάς, το κοινοτικό σύστημα απαιτούσε δυνατούς οικογενειακούς και κοινοτικούς δεσμούς για να εφαρμόζονται οι ιδιωτικές συμβάσεις. Ο Δραγούμης πέραν της εργαλειακής λειτουργιάς της κοινότητας έβλεπε πως οι δεσμοί αυτοί δημιουργούσαν Πολιτισμό. Αντίπαλος του μεγάλου κράτους, ο Δραγούμης επιθυμούσε την απόδοση ολοένα και περισσότερων ευθυνών στις κοινότητες ώστε να μειωθεί η γραφειοκρατία και το ρουσφέτι αφού τα σφάλματα και τα οφέλη των πολιτικών αποφάσεων θα τα υφίσταντο αποκλειστικά οι κάτοικοι των κοινοτήτων

Ο εθνικισμός του Δραγούμη ποτέ δεν βασίστηκε σε αιματολογικά κριτήρια. Ο σκοπός του έθνους κράτους ήταν η δημιουργία Πολιτισμού για εκείνον. Επιπρόσθετα πέραν του πολιτισμικού περιεχομένου του εθνικού κράτους, η επέκταση του, έχει καθαρά οικονομικούς λογούς.

Όσοι περισσότεροι από τους έξω Έλληνες γίνουν μέσα Έλληνες τόσο καλυτέρα θα μπορέσουν να σιαχτούν τα οικονομικά του κράτους.

Έτσι ο Δραγούμης δικαιολογεί τον εθνικισμό του πάνω σε οικονομικά κριτήρια αλλά και σε ευρύτερα πολιτιστικά. Διατηρεί τον ρεαλισμό του οικονομολόγου με τον ιδεαλισμό του καλλιτέχνη. Ο ρεαλισμός του Δραγούμη περά από γεωοικονομικός είναι και γεωστρατηγικος. Αντιλαμβανόμενος την αδυναμία της εκπλήρωσης της Μεγάλης Ιδέας, δήλωνε πως ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς θα μείνει Μαρμαρωμένος για πάντα, ενώ προωθούσε την ιδέα της εξάπλωσης του κράτους στα νησιά και στην Θράκη εκεί δηλαδή που πίστευε πως ήταν εντός των δυνατοτήτων του Ελληνικού κράτους. Κάτι για το όποιο επιβεβαιώθηκε μετά θάνατον

Κοινωνικά ο Δραγούμης υπήρξε συντηρητικός, ειδικά με τις γυναίκες τις οποίες στηλίτευε για τα πλούσια φουστάνια και κύπελλα που φορούσαν, ενώ ο ίδιος δεν θεωρούσε ιδανικό την επέκταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Για τον Δραγούμη η παραμονή του κόσμου στις κοινότητες ήταν το πιο σημαντικό πράγμα γιατί εκεί η λαϊκή ψυχή παράγει τον λαϊκό πολιτισμό μαζί με την δημοτική γλωσσά. Ο κοινωνικός συντηρητισμός του Δραγούμη σε συνδυασμό με τον οικονομικό του φιλελευθερισμό, θέτει τον Δραγούμη ως έναν ιδιότυπο Έλληνα προπομπό του Ρηγκανισμού και του Θατσερισμού.

Σίγουρα αν η Ελληνική συντηρητική παράταξη δεν ασχολιόταν με ντιντήδες θα είχε ανακαλύψει τον ιδεολογικό της πατερά στα έργα του Δραγούμη. Οι Έλληνες φιλελεύθεροι από την άλλη αντί να βαυκαλίζονται με τον ψευδό φιλελευθερισμό του Βενιζέλου, ναι αυτού με τις πολιτικές εξορίες, τους μεγαλοϊδεατισμούς, τις εκτελέσεις των πολιτικών αντιπάλων, τα κινήματα (πολικά ορθή λέξη αντί της Χούντας), θα ανακάλυπταν έναν διανοητή ο όποιος συνδυάζει την λαϊκότητα με τον φιλελεύθερο εκσυγχρονισμό της χώρας.

Συνδεδεμένος με τις μεγάλες αστικές οικογένειες της εποχής όπως τους Μελάδες, σεμνός και ερωτιάρης κατά τον Οδυσσέα Ελύτη, θα εμπλακεί σε ερωτικό σκάνδαλο με την Πηνελόπη Δέλτα για το όποιο λέγεται πως ο πατέρας της Εμμανουήλ Μπενάκης διέταξε την δολοφονία του. Αντίπαλος του Βενιζέλου, δολοφονείται από τους Βιενέζικους τραμπούκους του Γρυπάρη πηγαίνοντας να εκδώσει άρθρο που καταδίκαζε την απόπειρα δολοφονίας του ιδίου του Βενιζέλου.