"Why then, replied CLEANTHES, it seems to me that, though the world does, in many circumstances, resemble an animal body, yet is the analogy also defective in many circumstances the most material: no organs of sense; no seat of thought or reason; no one precise origin of motion and action. In short, it seems to bear a stronger resemblance to a vegetable than to an animal, and your inference would be so far inconclusive in favour of the soul of the world....
The world plainly resembles more an animal or a vegetable than it does a watch or a knitting-loom. Its cause, therefore, it is more probable, resembles the cause of the former."
David Hume, Dialogues concerning Natural Religion, Parts VI & VII
Η μεγαλύτερη πρόκληση για τις βιολογικές επιστήμες τους τελευταίους δύο αιώνες υπήρξε η προσπάθεια να εξηγήσουν τη δημιουργία πολύπλοκων βιολογικών δομών (όπως το ανθρώπινο σώμα και τα όργανά του) χωρίς να καταφύγουν σε λογικές που περιλαμβάνουν σκοπό και πρόθεση. Το πρόβλημα με την εισαγωγή της έννοιας του σκοπού στη Βιολογία είναι πως, από τη στιγμή που θα δεχτούμε κάτι τέτοιο, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε πως υπάρχει και ένας Κεντρικός Σχεδιαστής ο οποίος είναι η πηγή της πρόθεσης, του σκοπού και του σχεδιασμού του βιολογικού κόσμου. Με άλλα λόγια, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε την ύπαρξη ενός υπερφυσικού όντος- ενός Θεού.
Τώρα βέβαια κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί- ποιό είναι το πρόβλημα με την παραδοχή της ύπαρξης Θείας Πρόθεσης στη Φύση και κατ’ επέκταση και στην Επιστήμη που προσπαθεί να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα. Το πρόβλημα είναι πως η προσθήκη κάποιας αφηρημένης θεϊκής βούλησης στην επιστημονική θεωρία στο τέλος καταλήγει να εξηγεί πολλά (θα έλεγα πάρα πολλά) χωρίς στην πραγματικότητα να εξηγεί τίποτα. Ένας παντοδύναμος Θεός μπορεί να κάνει τα πάντα. Έτσι, αν για παράδειγμα ρωτήσουμε “γιατί ο ουρανός είναι γαλανός”, από τη στιγμή που αποδεχόμαστε την ύπαρξη θεϊκής βούλησης η απάντηση είναι απλή “γιατί ο Θεός τον έκανε γαλανό”. Αφού μια τέτοια εξήγηση προφανώς δεν απαντά στο αρχικό ερώτημα, η Επιστήμη η οποία ακριβώς προσπαθεί να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα που μας περιβάλλουν πρέπει πρώτα να προσπαθήσει να δώσει απαντήσεις χρησιμοποιώντας εξηγήσεις που βασίζονται στις φυσικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα γύρω μας πριν αναγκαστεί να καταφύγει σε υπερφυσικά αίτια, κάτι το οποίο ουσιαστικά θα τερμάτιζε κάθε έρευνα.
Για να επιστρέψουμε στη Βιολογία, οι πρώτες εξελικτικές θεωρίες, όπως αυτή του Jean Baptiste Lamarck (1744-1829) απλά αντικαθιστούσαν τη μια μορφή “πρόθεσης” (τη θεϊκή) με μία άλλη. Πιο συγκεκριμένα, ο Lamarck υποστήριξε πως οι εξελικτικές αλλαγές στους βιολογικούς οργανισμούς μπορούν να συμβούν γιατί απλά και μόνο ένας οργανισμός ή ένα ολόκληρο είδος τις χρειάζεται και τις επιθυμεί (με άλλα λόγια έχει την πρόθεση για αλλαγή) για να μπορέσει να επιβιώσει. Για παράδειγμα, οι καμηλοπαρδάλεις βρέθηκαν σε ένα φυσικό περιβάλλον όπου ο μόνος τρόπος επιβίωσης απαιτούσε την επιμήκυνση του λαιμού τους για να μπορούν να φτάνουν τα φύλλα στα πιο ψηλά κλαδιά των δέντρων. Επομένως ο λαιμός τους όχι μόνο επιμηκύνθηκε αλλά αυτή η βιολογική (εξελικτική) αλλαγή κληρονομήθηκε από τις επόμενες γενιές αυτού του ζωικού είδους. Επειδή όμως, όπως όλοι ξέρουμε, πολλές αλλαγές τις οποίες αποκτούμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας δεν κληρονομούνται (παράδειγμα, αν καταφέρουμε ύστερα από πολλή εξάσκηση να τρέχουμε γρήγορα, αυτό δεν σημαίνει πως και οι απόγονοί μας θα μπορούν επίσης να τρέχουν γρήγορα) η θεωρία αυτή του Lamarck αντιμετωπίσθηκε αρνητικά από την αρχή.
Η Θεωρία της Εξέλιξης μέσω της Φυσικής Επιλογής η οποία αναπτύχθηκε από τον Κάρολο Δαρβίνο (Charles Darwin, 1809-1882) και (ανεξάρτητα) από τον Alfred Wallace (1823-1913) αντικατέστησε κάθε έννοια σκοπού, πρόθεσης και πλάνου με έναν ολοκληρωτικά “τυφλό” μηχανισμό εξέλιξης των Ειδών: με βάση τον μηχανισμό αυτό, τα Βιολογικά Είδη τα οποία επιβίωναν ήταν αυτά των οποίων οι γενετικές μεταλλάξεις (genetic mutations) οδηγούσαν σε μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα σε ένα συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον. (Nα σημειώσουμε εδώ πως ούτε ο Δαρβίνος ούτε ο Wallace γνώριζαν την ύπαρξη των γενετικών μεταλλάξεων, απλά τις υπέθεταν. Πέρασαν πολλά χρόνια από το θάνατο του Δαρβίνου για να ανακαλυφθεί το DNA καθώς και οι μηχανισμοί που οδηγούν στις γενετικές μεταλλάξεις.)
Το αποτέλεσμα της Εξελικτικής Θεωρίας μέσω της Φυσικής Επιλογής που πρότειναν οι Δαρβίνος και Wallace είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού που οδηγεί σε μια “αυθόρμητη φυσική τάξη” ("spontaneous natural order"). Με βάση τον μηχανισμό αυτό, τα βιολογικά φαινόμενα δεν είναι τυχαία αλλά δημιουργούνται αυθόρμητα μέσα από μια πλειάδα χαοτικών φυσικών φαινομένων και περιβαλλοντολογικών συνθηκών. Σήμερα υπάρχουν ακόμα και μαθηματικές θεωρίες, οι γνωστές ως θεωρία του χάους (chaos theory) και "complexity" theory, οι οποίες περιγράφουν ακριβώς πως ιεραρχημένες δομές μπορούν να προκύψουν από τυχαία και απλά φαινόμενα. Ακόμα και στις ανθρώπινες σχέσεις, όπου τείνουμε να πιστεύουμε πως υπάρχει προσχεδιασμός και πρόθεση, υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα αυθόρμητης ανάδειξης δομών χωρίς προεργασία ή σχέδιο. Το παράδειγμα με το οποίο θα ασχοληθώ στο υπόλοιπο του κειμένου αφορά τον Καπιταλισμό και το σύστημα της ελεύθερης Αγοράς.
Ο Καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ανάδειξης αυθόρμητων δομών από δύο απόψεις: πρώτον, διότι ο ίδιος ο Καπιταλισμός αναδείχθηκε (“εξελίχθηκε” για να χρησιμοποιήσουμε όρους Βιολογίας) μέσα από μια εξελικτική διαδικασία και μια ακούσια ιστορική διαδρομή που έλαβε χώρα στις δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες και δεύτερον διότι, με την εγκαθίδρυση του καπιταλιστικού συστήματος, η ελεύθερη αγορά αποτέλεσε (και αποτελεί) μια αέναη διαδικασία μέσω της οποίας καινούργιες δομές αναδεικνύονται καθημερινά μέσα από μια διαδικασία επιλογών της κοινωνίας. Για παράδειγμα, οι τιμές των προϊόντων σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς δεν εξαρτώνται από τις προθέσεις ή τους σχεδιασμούς κάποιου κεντρικού μηχανισμού λήψης αποφάσεων. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις επιτυγχάνουν ή αποτυγχάνουν στην αγορά χωρίς κανείς να ξέρει ή χωρίς κανείς να αποφασίζει εκ των προτέρων το αποτέλεσμα. Φυσικά, βασικές προϋποθέσεις στο προηγούμενο είναι οι Αγορές να λειτουργούν πραγματικά ελεύθερα, στη βάση του σεβασμού της ιδιοκτησίας και της οικειοθελούς (και όχι καταναγκαστικής) ανταλλαγής αγαθών και πως αυτές οι δύο προϋποθέσεις δεν επηρεάζονται από πολιτικές παρεμβάσεις και από τη χρήση βίας είτε από το Κράτος είτε από ιδιώτες.
Πολύ πριν από τον Δαρβίνο ο Adam Smith (1723-1790) συνέλαβε την ουσία των αυθόρμητων κοινωνικών δομών που αναδεικνύονται μέσω της ελεύθερης αγοράς με το διάσημο απόφθεγμά του “the pursuit of self-interest by individual participants in the free market produces, as if by an "invisible hand," public goods that are intended by no one” (“η επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος από τους ιδιώτες στην ελεύθερη αγορά δημιουργεί, σαν από “αόρατο χέρι”, δημόσια αγαθά τα οποία δεν ήταν στην πρόθεση κανενός να υπάρξουν”). Με παρόμοιο τρόπο, ο Κάρολος Δαρβίνος θα μπορούσε να είχε δηλώσει πως ο μηχανισμός της Φυσικής Επιλογής μέσω ενός αόρατου χεριού δημιουργεί τη δομή και περιπλοκότητα (complexity) την οποία βλέπουμε στον βιολογικό κόσμο που μας περιβάλλει.
Η προσπάθεια να υπάρξει μια σύνθεση των εννοιών της Εξελικτικής Βιολογίας και της Ελεύθερης Αγοράς ξεκίνησε από τους Karl Popper (1902-1994) και τον Νομπελίστα Friedrich A. Hayek (1899-1992). Ο Popper είδε την ίδια την Επιστήμη ως ένα δημιούργημα μιας εξελικτικής διαδικασίας μιας και οι επιστημονικές θεωρίες προτείνονται, αναλύονται, συζητιούνται και βελτιώνονται. Για τον Popper, καμία επιστημονική θεωρία δεν απορρίπτεται. Κάθε επιστημονική θεωρία απλώς επιβιώνει με το να μην αποδεικνύεται λάθος, όπως δηλαδή ένα βιολογικό είδος επιβιώνει των διαδικασιών της Φυσικής Επιλογής με βάση τα περιβαλλοντολογικά δεδομένα του παρόντος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα μπορέσει να επιβιώσει και στο μέλλον.
Ο Friedrich Hayek ήταν αυτός ο οποίος, ξεκινώντας από τις ιδέες του Popper έκανε τη σύνθεση ανάμεσα στην Εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου και κοινωνικών συστημάτων όπως ο Καπιταλισμός. Συγκεκριμένα, ο Hayek ήταν αυτός που το 1960 πρώτος εισήγαγε τον όρο "spontaneous order" (αυθόρμητη δομή) . Με βάση τον Hayek κανείς δεν “ανακάλυψε” ή σχεδίασε το Καπιταλιστικό σύστημα. Ο Καπιταλισμός προέκυψε μέσα από μια στοχαστική διαδικασία (stochastic process) με βάση την οποία ιστορικά γεγονότα (τα περισσότερα εντελώς τυχαία) οδήγησαν στην επικράτηση, στη Δυτική Ευρώπη, ενός γενικότερου συστήματος το οποίο βασιζόταν στην ιδιοκτησία, στον περιορισμό των Κρατικών εξουσιών και στο σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Αυτός ο συνδυασμός έδωσε ένα τρομακτικό πλεονέκτημα πρώτα στην Ολλανδική κοινωνία του 16ου και 17ου αιώνα και μετέπειτα στην Αγγλική κοινωνία του 18ου και 19ου αιώνα. Τα πλεονεκτήματα των δύο αυτών κοινωνιών σε σχέση με τις υπόλοιπες, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο μεταφράστηκαν σε παγκόσμια στρατιωτικά πλεονεκτήματα και σε συσσώρευση απίστευτου πλούτου. Έτσι οι Ολλανδοί μπόρεσαν να απαλλαγούν από τον Ισπανικό ζυγό (η Ισπανία ήταν η Υπερδύναμη του 16ου αλλά και 17ου αιώνα) ενώ το 19ο αιώνα η Βρετανία έφτασε σε επίπεδα παγκόσμιας κυριαρχίας πρωτόγνωρα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους.
Πέραν την ιστορικής πορείας του Καπιταλισμού, ο Hayek περιέγραψε τη δημιουργία αυθόρμητων δομών και μέσα στο ίδιο το σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Ακολουθώντας τα βήματα του Ludwig von Mises (1881-1973), ο Hayek είπε πως η πολυπλοκότητα των σύγχρονων οικονομιών είναι αδύνατο να δημιουργηθεί, να διατηρηθεί ή και να ρυθμιστεί μέσω κάποιου μηχανισμού κεντρικού σχεδιασμού. Και αυτό διότι είναι αδύνατο για κάποιον ή κάποιους να καταφέρουν να αποκτήσουν όλες τις γνώσεις που είναι απαραίτητες πρώτα για να παραχθούν όσα αγαθά χρειάζονται ή όσα αγαθά επιθυμούν τα μέλη μιας κοινωνίας, δεύτερον να μεταφερθούν τα αγαθά αυτά εκεί όπου υπάρχει η ζήτηση και τρίτον να αποφευχθεί η υπερπαραγωγή αγαθών που ΔΕΝ χρειάζονται εις βάρος της παραγωγής αγαθών που χρειάζονται. Με πολύ απλό τρόπο, η ελεύθερη αγορά, μέσω των τιμών των προϊόντων μεταφέρει στην κοινωνία όλες αυτές τις πληροφορίες: αν η ζήτηση είναι μεγάλη ή η προσφορά είναι χαμηλή, ή και τα δύο, τότε οι τιμές θα ανεβαίνουν ή θα κατεβαίνουν ανάλογα. Προϊόντα με υψηλές τιμές έχουν ως αποτέλεσμα και υψηλότερο κέρδος. Επομένως η παραγωγή αυτών των προιόντων προσελκύει μεγαλύτερες επενδύσεις οι οποίες αυξάνουν την παραγωγή και μειώνουν τις τιμές. Σε συστήματα σοσιαλδημοκρατικά ή κομμουνιστικά, τα οποία απορρίπτουν την ελεύθερη οικονομία και εισάγουν επιδοτήσεις, ανώτατα όρια τιμών και γενικότερα μέτρα προστατευτισμού (π.χ. τελωνειακοί φόροι εισαγωγής) οι ελλείψεις αγαθών αλλά και η υπερπαραγωγή άχρηστων προϊόντων είναι ενδημικά φαινόμενα.
Συμπερασματικά, μπορούμε να δούμε από όλα τα προηγούμενα πως τόσο η Εξελικτική Βιολογία όσο και ο Καπιταλισμός είναι στη βάση τους δύο μορφές αυθόρμητων δομών, η πρώτη στη Φύση και η δεύτερη στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο Καπιταλισμός επομένως είναι και το μοναδικό σύστημα το οποίο μπορεί πραγματικά να προσφέρει τη μεγαλύτερη και καλύτερη δυνατή διαβίωση στα μέλη μιας κοινωνίας ακριβώς επειδή είναι το μοναδικό σύστημα το οποίο έχει ως βάση τις δομές τις Φύσης μέσα στην οποία ζούμε. Κάθε άλλο σύστημα είναι αφύσικο, επομένως είναι παράλογο και επομένως είναι καταδικασμένο να αποτύχει.
Θα κλείσω με ένα κλασσικό απόφθεγμα του Ταοισμού, το Dao De Jing: “every attempt to control affairs actually results in the worst outcome” (“κάθε προσπάθεια ελέγχου των πραγμάτων οδηγεί στο χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα”).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου