Ανθρωπιστική Επέμβαση: η καλή,η κακή και η άσχημη (μέρος δεύτερο)

Στο προηγούμενο άρθρο μας είδαμε πως μια ανθρωπιστική παρέμβαση με στόχο την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων σε τρίτες χώρες, δεν αντιφάσκει καταρχάς προς το φιλελευθερισμό, αλλά υπό προϋποθέσεις μπορεί ακόμα και να τον εξυπηρετεί.

Ποιο είναι όμως το καθοριστικό εκείνο όριο που καθιστά μια ανθρωπιστική επέμβαση «αυθαίρετη», μη-φιλελεύθερη, ιμπεριαλιστική και εν γένει ανήθικη; Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις.

Σε γενικό επίπεδο μια επέμβαση συνιστά υπό οποιαδήποτε μορφή της «μαζική κινητοποίηση» (πόρων,οπλισμού ή/και έμψυχου δυναμικού): άρα περιέχει σπερματικά τον κίνδυνο της εκτροπής, ή (χειρότερα) το ρίσκο της ύπαρξης κρυφής ατζέντας εκ μέρους των εμπλεκομένων. Γι αυτό και κατά γενική ομολογία οι συλλογικές επεμβάσεις (όπου τα "ιδιοτελή" συμφέροντα των επεμβασιών σπάνια ταυτίζονται) είναι προτιμότερες από τις μονομερείς.

Ως μαζική κινητοποίηση, η επέμβαση μπορεί να θεμελιωθεί ηθικά μόνο σαν αντίδραση σε μια ακόμα πιο μαζική κινητοποίηση της οποίας αποτελεί τον αντίποδα. Και επειδή η ανθρωπιστική επέμβαση είναι πιθανό να πάρει βίαιη μορφή, μπορεί να δικαιολογηθεί αν αποτελεί το άμεσο «αντίποινο» σε κάποια εξίσου ή περισσότερο βίαιη δράση της αντίπαλης κυβέρνησης (πχ γενοκτονία)

Άρα, ενώ το 1988, με τη Γενοκτονία των Κούρδων στο Ιράκ (100.000 νεκροί), μια ανθρωπιστική επέμβαση θα ήταν δίκαιη και θεμιτή, το 2003 κάτι τέτοιο απλώς αποτελούσε μια χοντροκομμένη δικαιολογία.

Επίσης, με δεδομένο ότι η επέμβαση συνιστά για κάθε ειρηνική και φιλελεύθερη κυβέρνηση την εξαίρεση, και όχι τον κανόνα, εξυπακούεται πως είναι θεμιτή ως επιλογή μόνο αν αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο για τον πολιτισμένο κόσμο, μόνο δηλαδή αν κάθε άλλο ειρηνικό μέσο αποτροπής της ανθρωπιστικής κρίσης έχει αποτύχει.

Οκ. Και τώρα που περιορίσαμε την έννοια της θεμιτής ανθρωπιστικής επέμβασης, σε επεμβάσεις που στόχο έχουν την αποτροπή επαπειλούμενων και μαζικών ανθρωπιστικών καταστροφών, μπαίνουμε στο επόμενο ερώτημα: ποια είναι η κατάλληλη μορφή επέμβασης, και η επιλογή της μορφής της έχει άραγε κάποια σημασία για το φιλελεύθερο (ή μη) χαρακτήρα της επέμβασης;



Ένα διδακτικό παράδειγμα

Ο Σομαλός σατράπης Σιάντ Μπαρέ δεν ήταν κακός τύπος, παρεκτός αν ψέλλιζες κάποια αντίρρηση στον τρόπο που ασκούσε τη διακυβέρνηση της Σομαλίας, οπότε υπαγόσουν αυτομάτως στον «νόμο 54», δηλαδή σε σύλληψη άμα τη εμφανίσει. Αυτός ο γλυκομίλητος και , γιατί όχι, κεχαριτωμένος κυβερνήτης ανετράπη τελικά από άλλες φυλές και πολεμάρχους οι οποίοι, μετά από αρκετές έντονες συζητήσεις, που συνήθως κατέληγαν σε συνοπτικά μαχαιρώματα και πιστολίδια, απλά μοίρασαν τη χώρα σε ζώνες επιρροής, παράτησαν οποιαδήποτε ιδέα περί κεντρικής κυβέρνησης/κράτους δικαίου κλπ και επικεντρώθηκαν σε αυτό που ήξεραν να κάνουν καλύτερα: λεηλασίες, όργια και φορολόγηση του ντόπιου πληθυσμού. Όπως ήταν λογικό, οι Σομαλοί αντιμετώπισαν την όλη κατάσταση με τον κλασικό τρόμο του άοπλου έναντι του ενόπλου, παραχωρώντας γη και ύδωρ στους πολεμάρχους. Και φυσικά, άρχισαν να πεθαίνουν μαζικά από ασιτία.

Μπροστά σε μια τέτοια ανθρωπιστική καταστροφή τα Ηνωμένα Έθνη αντέδρασαν με τρεις διαφορετικούς τρόπους: Έστειλαν αρχικά μια λιλιπούτεια αποστολή συνδρομής των ανθρωπιστικών οργανώσεων, που αποδείχθηκε ανίκανη να βοηθήσει στη βελτίωση της κατάστασης. Κατόπιν, έστειλαν μια ισχυρότερη αποστολή που έφερε σε πέρας την παροχή βοήθειας στους λιμοκτονούντες πληθυσμούς. Και όταν το έργο της ολοκληρώθηκε, σε μια κρίση δημοκρατικού μεγαλείου, τα Ηνωμένα Έθνη σκέφτηκαν να χαρίσουν στην «καθυστερημένη» Σομαλία ένα κοινοβούλιο, μια κεντρική κυβέρνηση και όλα εκείνα τα ευχάριστα θεσμικά όργανα που εγγυώνται στη δύση το αγαθό της αστικής δημοκρατίας.

Αλλά η Σομαλία δεν ήταν δύση. Ήταν μια γεωγραφική περιοχή γεμάτη αλληλομισούμενες φυλές που κυβερνώνταν στην καλύτερη περίπτωση από δημογέροντες και στη χειρότερη από πειρατές. Η εθνο-οικοδόμηση απέτυχε γιατί οι ελίτ θεώρησαν πως τους στερεί τη θεόθεν εξουσία τους. Ο λαός, σε ένα πραγματικά ιστορικό πισωγύρισμα, υποστήριξε τους πολεμάρχους ενάντια στους ξένους που καταπατούσαν γη και παραδόσεις. Οι Αμερικανοί αντέδρασαν πολυβολώντας τους αντιδρώντες. Τη συνέχεια μπορεί να τη δει κανείς στην ταινία «μαύρο γεράκι, η κατάρριψη».


Αμερικανικά ελικόπτερα μοιράζουν το μάννα της Δημοκρατίας σε περιχαρείς Σομαλούς


Έτσι η περίπτωση της Σομαλίας παρουσιάζει συμπυκνωμένες όλες τις δυνατές πτυχές μιας ανθρωπιστικής επέμβασης. 1.Υλική βοήθεια. 2.Συνοδεία αυτής με στρατεύματα και σαφή ανθρωπιστικό στόχο. 3.Πολιτικοποίηση όλης της αποστολής και εκστρατεία εκδημοκρατισμού.





Τι θέλει να πει ο ποιητής;



Γιατί κάποιες επεμβάσεις πετυχαίνουν και κάποιες όχι; Επειδή η ανθρωπιστική επέμβαση δε διαφέρει στη φύση της από οποιαδήποτε άλλη κρατική επέμβαση στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο σκοπός της είναι αξεδιάλυτα δεμένος με τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει κανείς, και αν χρησιμοποιηθούν τα λάθος μέσα, διαστρέφεται εξίσου και ο σκοπός: Μπορείς φερ’ειπείν να χτίσεις ένα δυσκίνητο γραφειοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα πχ το ελληνικό, με στόχο να «μορφώσεις» τα ελληνόπουλα και τελικά να τα παραμορφώσεις (πνευματικώς). Μπορείς όμως να τους δώσεις πχ κουπόνια εκπαίδευσης και να τους επιτρέψεις να διαλέξουν μόνα τους το φορέα της εκπαίδευσής τους τονώνοντας την ελεύθερη πρωτοβουλία τους.

Έτσι ακριβώς και με την ανθρωπιστική επέμβαση: μια μάζα ανθρώπων που χάνει τα στοιχειώδη της δικαιώματα από επελαύνουσες ορδές χρήζει προστασίας. Τη σώζεις εξοπλίζοντάς την ή ακόμα και στέλνοντας εθελοντές οπλίτες για να την προστατεύσουν. Μετά την επίτευξη του στόχου αυτού, παύεις να έχεις λόγο ύπαρξης ως δύναμη επέμβασης: απλώς αφήνεις την κοινωνία των πολιτών να επιλέξει τις μορφές της πολιτικής της έκφρασης, διατηρώντας ένα ρόλο εποπτείας για μελλοντικές παραβάσεις δικαιωμάτων. Αν αποφασιστεί να μεταγγίστούν αυθαίρετα πολιτικές και πολιτιστικές έννοιες από την επεμβαίνουσα χώρα , κατά πάσα πιθανότητα, οι ιεραπόστολοι της ελευθερίας θα τελειώσουν άδοξα τις μέρες τους στα χέρια ρακένδυτων ιθαγενών. Καμιά κοινωνία δεν είναι η ίδια και το μόνο που μένει απαράλλαχτο και χρήζει προστασίας είναι το δικαίωμα του ατόμου να ζει χωρίς το φόβο του θανάτου και της ατίμωσης από την κυβέρνησή του.

Από την άλλη πλευρά, το μέτρο και η ένταση της βοήθειας δεν είναι απόλυτα, αλλά εξαρτώνται από τη βούληση του πολιτικού σώματος των κρατών που επεμβαίνουν: μια ηθική υποχρέωση προστασίας δεν λειτουργεί ως νομική υποχρέωση παράγοντας απεριόριστη ευθύνη: αντίθετα , οι κοινωνίες θα πρέπει να ερωτούνται για τη συνέχιση ή μη της βοήθειας προς τους αποδέκτες.

Συνεπώς ανακεφαλαιωτικά , ακόμα και μια θεμιτή ανθρωπιστική παρέμβαση, για να είναι αποδοτική και να μην προκαλέσει περισσότερο κακό από αυτό που προσπαθεί να διορθώσει, πρέπει να υπακούει σε κάποια κριτήρια:
1. σαφείς και προκαθορισμένους (φιλελεύθερους) σκοπούς χωρίς εκλάμψεις κονστρουκτιβιστικού μεγαλείου (πχ η αλλαζονεία του να «εκπολιτιστούν» οι «βάρβαροι ιθαγενείς»)
2. Αναλογία των χρησιμοποιούμενων μέσων προς τους επιδιωκόμενους σκοπούς.
3. κατάλληλο timing επέμβασης, και αποχώρησης.

Ωραία όλα αυτά: αλλά τι έχει να πει και το διεθνές δίκαιο για τις ανθρωπιστικές επεμβάσεις; Αυτό θα το δούμε στην επόμενη και τελευταία μας ανάρτηση..

(στην εισαγωγική φώτο εικονίζεται ο Καναδός Νατοϊκός στρατηγός Ρόμεο Νταλαίρ, χάρη σε ενέργειες του οποίου διασώθηκαν 32.000 Τούτσις στη Ρουάντα την περίοδο της γενοκτονίας)