Ιταλία, δημοκρατία και ευρώ

Τα πρόσφατα αποτελέσματα των Ιταλικών εκλογών ερμηνεύτηκαν με πολλούς και διάφορους τρόπους. Οι Ιταλοί ψηφοφόροι κρίθηκαν είτε ως αδιάφοροι (αφού γύρω στο 40% δεν πήγε να ψηφίσει) είτε ως παλαβοί (αφού έδωσαν στους Μπερλουσκόνι και Γκρίλλο το 55% των φήφων). Ο "σωτήρας" Μόντι, ο οποίος πριν από λιγους μήνες έχαιρε υψηλών ποσοστών δημοτικότητας, πήρε με κόπο 10,5%. Ωστόσο, αν και η Ιταλική ακυβερνησία είναι δυναμίτης στα θεμέλια του ευρώ τα Ιταλικά spreads παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα.  Οι αγορές - φαινομενικά παραδόξως - ουσιαστικά αδιαφόρησαν για τα αποτελέσματα! Είτε οι αγορές ευφησυχάζουν στην δήλωση του Ντράγκι ότι "θα σώσει το ευρώ αδιάφορα του κόστους" (δηλαδή θα τυπώσει όσο χρήμα χρειάζεται χωρίς να νοιάζεται για τον πληθωρισμό), είτε έχουν παραγοντοποιήσει στις προβλέψεις τους κάποιο άλλο ενδεχόμενο. Ποιο όμως θα μπορούσε να είναι αυτό;

Από την αρχή της κρίσης στην ευρωζώνη μια σειρά πρωθυπουργών έχασαν τη δουλειά τους: Παπανδρέου, Ζαπατέρο, Μπερλουσκόνι, Κόουεν. Σε δύο χώρες -Ιταλία και Ελλάδα -επιβλήθηκαν τεχνοκρατικές κυβερνήσεις με επικεφαλείς "Ευρωπαϊστές": ο Παπαδήμος και ο Μόντι έκαναν καριέρες στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και ήταν οι έμπιστοι των ευρωπαϊκών ελίτ. Αν κοιτάξει κανείς το ιστορικό της κρίσης από μια ελαφρώς διαφορετική σκοπιά θα δει ότι από το 2009 και μετά γίνεται ένας αγώνας από μέρους της ευρωπαϊκής ελίτ να δαμασθεί η δημοκρατία.

Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι καινούργιο για την "δημοκρατική" Ευρώπη. Η Ιρλανδία αναγκάστηκε να κάνει δυό φορές δημοψήφισμα, μέχρι να βγει η... σωστή απόφαση από το λαό και να επικυρωθεί η συνθήκη της Λισαβώνας! Στα καθ΄ημάς, ο Παπανδρέου έχασε τη δουλειά του όταν τόλμησε να αναγγείλει δημοψήφισμα. Οι ελίτ δεν εμπιστεύονται την ετυμηγορία των ευρωπαϊκών λαών διότι αντιλαμβάνονται πλήρως τις εγγενείς αδυναμίες του δημοκρτικού πολιτεύματος. 

Η δημοκρατία δεν είναι το πολιτικό σύστημα της συλλογικής ευθύνης αλλά της ατομικής ανευθυνότητας. Η κάθε ατομική ψήφος έχει σχεδόν μηδενικό αποτέλεσμα. Έτσι κάθε φορά που ένας ψηφοφόρος ρίχνει μια ψήφο, ή δεν προσέρχεται καθόλου στην κάλπη, γνωρίζει ότι η απόφασή του έχει ελάχιστη σημασία για το τελικό αποτέλεσμα. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος είτε "αποφασίζει" με κριτήριο το συναισθηματικό του κόσμο τη δεδομένη στιγμή ("ψήφος διαμαρτυρίας") είτε προσπαθεί να ρευστοποιήσει κάπως την ψήφο του. Η εξαγορά της ψήφου συμβαίνει με διάφορους τρόπους: χρήματα στην τσέπη, διορισμός στο δημόσιο, διατήρηση των επιδομάτων, κλπ.

Το δημοκρατικό σύστημα είναι "αποδεκτό" όταν τα πράγματα πάνε καλά, δηλαδή όταν "υπάρχουν λεφτά" για να εξαγοράζονται οι ψήφοι και να διατηρούνται στην εξουσία οι ελίτ. Δημιουργείται έτσι ένας ενάρετος κύκλος όπου οι ελίτ μεγαλώνουν το κράτος αλλά και τις παροχές, ταυτόχρονα ισχυροποιώντας τη θέση τους και δημιουργώντας ακόμα περισσότερο εξαρτώμενους πολίτες. Οι κοινωνικές δημοκρατίες της Ευρώπης λειτούργησαν σχετικά καλά στην περίοδο του boom. Όλοι ήταν ευχαριστημένοι. "Λεφτά υπήρχαν".

Κάποτε όμως έρχεται το bust, και τότε η δημοκρατία αποδεικνύεται το πιό ακατάλληλο πολίτευμα για να διαχειριστεί μια οικονομική κρίση και μάλιστα παρατεταμένη. Τα χρήματα παύουν να "υπάρχουν" και οι ελίτ χάνουν την ισχύ τους. Οι ψηφοφόροι δεν έχουν πια τη δυνατότητα να πουλήσουν την ψήφο τους και γίνονται ακόμα πιό αδιάφοροι, ή ψηφίζουν διάφορους παλαβούς για να διαμαρτυρηθούν εναντίον των πρώην αφεντικών τους. Υπό την πίεση των αγορών που τους δάνειζαν οι ελίτ εξαναγκάζονται να κάνουν περικοπές στο κράτος, τη βάση δηλαδή της πολιτικής τους ισχύος. Ο κύκλος από ενάρετος γίνεται φαύλος.

Αυτές τις αδυναμίες του δημοκρατικού συστήματος προσπάθησαν να διαχειριστούν οι Γερμανοί (που κάτι ξέρουν), αλλά και τα Κενσυανά τζιμάνια του ΔΝΤ. Μάλιστα με πρόσφατη δήλωση τους οι τελευταίοι παραδέχθηκαν ότι τα προγράμματα λιτότητας που πρότειναν ήταν "heavily frontloaded" , δηλαδή απαιτούσαν γρήγορες και μεγάλες περικοπές στην αρχή, πριν δηλαδή προλάβουν να αντιδράσουν οι ψηφοφόροι. Όπου αυτό δεν πέτυχε οι Γερμανοί επέβαλλαν τεχνοκράτες πρωθυπουργούς. Δυστυχώς, η κρίση κρατά ακόμα, βρισκόμαστε ήδη στον πέμπτο χρόνο, οι άνεργοι σε Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα είναι εκατομμύρια και αυξάνονται, και οι δημοκρατίες του νότου βρίσκονται σε κρίση.

Η ιστορία διδάσκει ότι σε κράτη με χαλαρούς θεσμούς, όπως τα κράτη της νότιας Ευρώπης, η δημοκρατία ευτελίζεται γρήγορα και οδηγεί στον ολοκληρωτισμό.  Ο πολιτικός κίνδυνος που διατρέχει αυτή τη στιγμή την Ευρωπαϊκή Μεσόγειο είναι να διαλυθούν πλήρως οι δημοκρατίες ως πολιτικά συστήματα λήψης αποφάσεων. Η  επιλογή να επιβληθούν ξανά μερικοί ακόμα τεχνοκράτες πρωθυπουργοί σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία, δεν υπάρχει. Κανείς ψηφοφόρος δεν πρόκειται να δεχθεί κάτι τέτοιο. Κι αυτό διότι ο βαθμός εξαθλίωσης είναι τόσο μεγάλος, που οι περισσότεροι πολίτες δεν έχουν πια να χάσουν τίποτα ψηφίζοντας παλαβούς που θα τους υποσχεθούν θαύματα.

Άρα υπάρχουν δύο επιλογές για την Ευρώπη. Η πρώτη επιλογή είναι να συνεχίσει με τις ίδιες πολιτικές - και εμμονές της Γερμανίας - για οικονομικό έλεγχο των κρατικών προϋπολογισμών, λιτότητα...και βλέπουμε. Στην περίπτωση αυτή, όπως έδειξαν οι Ιταλικές εκλογές, είναι βέβαιη η διάλυση της ευρωζώνης εντός ολίγων μηνών.  Κι αυτό διότι η Ιταλία και οι Ιταλοί δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα από την αποχώρησή τους από την ευρωζώνη. Το αντίθετο μάλιστα: εκτός από προωτογενές πλεόνασμα διαθέτουν βιομηχανία και η ανταγωνιστικότα των εξαγωγών τους θα εκτοξευτεί αν πουλάνε με λιρέτες.  Επι πλέον, οι Ιταλοί νοιώθουν σήμερα κορόιδα. Όχι μόνο υποφέρουν κι έχουν ανεργία, αλλά οι Γερμανοί βγαζουν λεφτά εις βάρος τους (η Γερμανία δανείζεται με μηδενικά σχεδόν επιτόκια και δανείζει στην Ιταλία με 4-5%). Η αποχώρηση της Ιταλίας από το ευρώ αρκεί για να διαλυθούν τα πάντα εν μία νυκτί - οπότε δεν χρειάζεται να αναλύσουμε τι θα γίνει αν οι Έλληνες ψηφίσουν Χρυσή Αυγή και ΣΥΡΙΖΑ, ή αν οι Ισπανοί βρουν τους δικούς τους τρελούς για να ψηφίσουν.

Η δεύτερη επιλογή - αυτή που θεωρώ ότι κάνει τις αγορές να αντιμετωπίζουν το αποτέλεσμα των Ιταλικών εκλογών με ψυχραιμία - είναι η άμεση έκδοση ευρωομολόγων.  Η δεύτερη αυτή επιλογή είναι η μόνη διαθέσιμη στις ευρωπαϊκές ελίτ, για την διατήρηση της ευρωζώνης και την αναχαίτισης της εγγενούς αυτοκαταστροφικότητας των δημοκρατιών.