“There is grandeur in this view of life, with its several powers, having been originally breathed into a few forms or into one; and that, whilst this planet has gone cycling on according to the fixed law of gravity, from so simple a beginning endless forms most beautiful and most wonderful have been, and are being, evolved.”
Charles Darwin, On the Origin of Species.
Το πρωινό της 24ης Νοεμβρίου 1859 δεν έμοιαζε διαφορετικό από ένα συνηθισμένο πρωινό στο Λονδίνο της Βικτωριανής Αγγλίας. Και όμως, την ημέρα εκείνη ένα καινούργιο βιβλίο εμφανίζονταν στα ράφια των βιβλιοπωλείων της πρωτεύουσας της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ένα βιβλίο που έμελλε να αλλάξει εκ θεμελίων όχι μόνο την πορεία της επιστήμης αλλά και της γενικότερης αντίληψης του ανθρώπου για τον κόσμο, την κοινωνία και τον ίδιο τον εαυτό. Ο τίτλος του νέου βιβλίου ήταν “On the Origin of Species”, ο συγγραφέας του ήταν ο (γνωστός στους βρετανικούς επιστημονικούς κύκλους) εκκεντρικός Κάρολος Δαρβινός (Charles Darwin) και η τιμή διάθεσης του βιβλίου ήταν μόλις 15 σελλίνια (shillings). Συνολικά είχαν τυπωθεί μόλις 1250 αντίτυπα εκ των οποίων τα ογδόντα είχαν ήδη σταλεί σε διάφορους κριτικούς, εκδότες βιβλίων, επιστήμονες κλπ. Μέσα σε λιγότερο από πέντε ώρες, τα 1170 αντίτυπα που προσφέρθηκαν προς πώληση στο ευρύτερο κοινό είχαν εξαντληθεί, με αποτέλεσμα ο εκδοτικός οίκος Murray’s που είχε αναλάβει την έκδοση του βιβλίου να τυπώσει βιαστικά άλλα 3000 αντίτυπα τα οποία διατέθηκαν προς πώληση στις 3 Ιανουαρίου του 1860. Συνολικά, το “On the Origin of Species” εκδόθηκε πέντε φορές, με τις πωλήσεις να φτάνουν στα 250 αντίτυπα τον μήνα στα τελευταία χρόνια της ζωής του Δαρβίνου.
Η έκδοση του “On the Origin of Species” υπήρξε η ληξιαρχική πράξη γέννησης της επιστήμης της Βιολογίας. Η επίδραση του όμως δεν περιορίστηκε μόνον εκεί. Αν και ο Δαρβίνος συστηματικά απέφυγε να ασχοληθεί σε αυτό το βιβλίο με το αμφιλεγόμενο θέμα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους (κάτι που έκανε αργότερα στο βιβλίο του “The Descent of Man”) στο τελευταίο κεφάλαιο ανοιχτά πρότεινε την πιθανότητα να χρησιμοποιηθεί η Εξελικτική θεωρία για να εξηγηθούν φαινόμενα σχετιζόμενα με τις ανθρώπινες σχέσεις και τις ανθρώπινες κοινωνίες:
“In the distant future, I see open fields for far more important researches. Psychology will be based on a new foundation, that of the necessary acquirement of each mental power and capacity by gradation. Light will be thrown on the origin of man and his history”.
[“ Στο μακρυνό μέλλον, βλέπω ανοιχτό το πεδίο για πιο σημαντικές έρευνες. Η Ψυχολογία θα εδραιωθεί σε μια καινούργια βάση, δηλαδή στην αναγκαία απόκτηση κάθε πνευματικής ικανότητας σταδιακά. Θα χυθεί άπλετο φως στην προέλευση του ανθρώπου και της ιστορίας του.”]
Εξαιτίας της τεράστιας αντίδρασης που προκάλεσε (και εξακολουθεί να προκαλεί) η Εξελικτική Θεωρία στους κόλπους της Χριστιανικής Εκκλησίας, πολύς κόσμος μέχρι σήμερα πιστεύει πως ο Δαρβινισμός έγινε δεκτός με ανοιχτές αγκάλες από την Αριστερά τόσο της εποχής του Δαρβίνου όσο και αργότερα. Αυτή η λαθεμένη αντίληψη όχι μόνο δεν έχει καμία σχέση με την ιστορική πραγματικότητα και τα γεγονότα που ακολούθησαν τη δημοσίευση του “On the Origin of Species” αλλά συστηματικά παραπλανεί κάθε λογικά σκεπτόμενο άνθρωπο να αναζητήσει την προστασία της Αριστερής διανόησης όποτε ανακύπτει ως θέμα η προέλευση του βιολογικού κόσμου (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου είδους). Ο Πατέρας της Αριστερής διανόησης, Karl Marx, ήταν από τους πρώτους πολέμιους της Δαρβινικής αντίληψης της Φύσης. Ο ίδιος έγραψε- απαξιωτικά για τον Δαρβίνο- το 1861:
"it is remarkable how Darwin recognizes among beasts and plants his English society with its labour, competition, opening up of new markets, 'inventions’, and the Malthusian 'struggle for existence’"
["είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πως ο Δαρβίνος ανακαλύπτει ανάμεσα στα ζώα και στα φυτά την Αγγλική του κοινωνία με την εργασία της, τον ανταγωνισμό της, το άνοιγμα καινούργιων αγορών, των “ανακαλύψεων” και της Μαλθούσιας αντίληψης του “αγώνα για επιβίωση”]
Μόλις μερικά χρόνια μετά το θάνατο του Δαρβίνου, όταν οι Μπολσεβίκοι είχαν επικρατήσει στη Ρωσία, μετατρέποντάς την σε Σοβιετική Ένωση, οι Δαρβινικοί επιστήμονες (Γενετιστές, Βιολόγοι, Γεωπόνοι) βρέθηκαν στο στόχαστρο των κομμουνιστών, με αποκορύφωμα τη δολοφονία ίσως του πιο επιφανούς Ρώσου Γενετιστή του 20ου αιώνα, του Nikolai Vavilov. Αλλά και στο Δυτικό κόσμο, η αντίδραση της Αριστεράς υπήρξε σταθερά αρνητική. Οταν ο καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Edward Wilson πρότεινε την χρήση της Εξελικτικής θεωρίας για τη μελέτη των βιολογικών αιτιών της γενικότερης Ανθρώπινης Φύσης (χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά τον όρο κοινωνιοβιολογία- sociobiology) ήταν η Αμερικανική Αριστερά και όχι κάποιοι παλαβοί χριστιανοί φονταμελιστές που του επιτέθηκαν απαξιωτικά. Αυτό που ενόχλησε την Αριστερά, όπως εξήγησε ο ίδιος ο Wilson, ήταν
“the threat perceived to the core precept of their belief system- namely, that there is no human nature, that human behavior and human social institutions are entirely the product of economic forces and culture; in other words, that human beings can be shaped by imposing an ideal social order” [“η αντίληψη της απειλής εναντίον του πυρήνα του πιστεύω τους- του πιστεύω τους που πρεσβεύει πως δεν υπάρχει Ανθρώπινη Φύση, πως η ανθρώπινη συμπεριφορά και οι ανθρώπινες κοινωνικές δομές είναι εξ’ ολοκλήρου το αποτέλεσμα οικονομικών και πολιτιστικών δυνάμεων- με άλλα λόγια, πως τα ανθρώπινα όντα μπορούν να διαμορφωθούν με την επιβολή μιας ιδεατής κοινωνικής τάξης πραγμάτων”].[1]
Φιλελεύθερος ρεαλισμός εναντίον Αριστερής θεολογίας.
Ενα από τα θεμελιώδη αξιώματα της Αριστερής θεολογίας είναι η πίστη στην “δυνατότητα τελειοποίησης” (“perfectibility”) του ανθρώπου. Από το αξίωμα αυτό πηγάζει και η πίστη των Αριστερών πως οι κοινωνικές δομές μπορούν να οικοδομηθούν μέσω ενός κεντρικού σχεδιασμού. Αντίθετα για τους Ελευθεριακούς (Libertarians)/ Φιλελευθέρους, τέτοια δυνατότητα τελειοποίησης δεν υπάρχει. Γι’αυτόν ακριβώς το λόγο, για τους Φιλελεύθερους οι κοινωνικές δομές δεν υλοποιούνται μέσω κάποιου κεντρικού σχεδιασμού αλλά μέσω αυτού που ο Χάγιεκ ονόμασε “αυθόρμητη τάξη” (“spontaneous order”). Ο Νόμος της Εξέλιξης του Δαρβίνου επιβεβαιώνει αυτή ακριβώς τη θέση των Φιλελεύθερων. Ο Δαρβίνος έδειξε πως οι άνθρωποι είναι μέρος της Φύσης, εξελίχθηκαν βιολογικά μέσα στη Φύση και υπόκεινται στους βιολογικούς νόμους. Αυτοί οι βιολογικοί νόμοι, κωδικοποιημένοι στο DNA μας, μας επιβάλλουν κάποια ανυπέρβλητα όρια, όρια τα οποία διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν μέσω κάποιου είδους “κοινωνικής μηχανικής” (“social engineering”). Ακριβώς επειδή ως όντα είμαστε ατελείς, όλες οι κοινωνικές δομές που δημιουργούνται από τους ανθρώπους υπόκεινται στο τέλος στους περιορισμούς που η ανθρώπινη φύση μας επιβάλλει. Ο Quintin Hogg, Lord Hailsham, έγραψε “man is an imperfect creature with a streak of evil as well as good in his inmost nature” και επομένως “a utopian society of perfected human beings is impossible, and so the best we can strive for is a limited government with a balance of powers in which the public good is attained by the interplay of rival forces” [“o άνθρωπος είναι ένα μη τέλειο ον με δόση κακού και καλού στη φύση του, επομένως μια ουτοπική κοινωνία αποτελούμενη από τελειοποιημένους ανθρώπους είναι αδύνατη. Επομένως το καλύτερο το οποίο μπορούμε να πετύχουμε είναι ένα περιορισμένο Κράτος με εξισορροπημένη κατανομή εξουσιών όπου το δημόσιο καλό επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπιδραση ανταγωνιστικών δυνάμεων”]. [2] Αντίθετα η Αριστερά- σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές- έχει μία ουτοπική αντίληψη της ανθρώπινης φύσης. Πιστεύει πως η ανθρώπινη φύση είναι σχεδόν αποκλειστικά ένα κοινωνικό δημιούργημα. Παρ’όλο που πιστεύει στην Εξελικτική βιολογία του ανθρώπινου οργανισμού, πιστεύει ταυτόχρονα πως το ανθρώπινο πνεύμα έχει τέτοιες δυνατότητες ώστε ο κεντρικός κοινωνικός σχεδιασμός να μπορεί να απελευθερώσει την ανθρώπινη κοινωνία από τα “δεσμά” (τα όρια) που θέτουν οι βιολογικοί νόμοι.
Η ορθολογική θεώρηση της ανθρώπινης φύσης είναι διάχυτη στην Φιλελεύθερη παράδοση, ακόμα και πριν την διατύπωση της θεωρίας της Εξέλιξης από το Δαρβίνο. “What is government itself, but the greatest of all reflections of human nature? If men were angels, no government would be necessary” [Τι είναι το ίδιο το Κράτος παρά ο μεγαλύτερος καθρέφτης της ανθρώπινης φύσης; Γιατί αν οι άνθρωποι ήταν άγγελοι, δεν θα υπήρχε ανάγκη Κράτους] (The Federalist) [3]. Ο Edmund Burke έγραψε “politics ought to be adjusted not to human reasoning but to human nature, of which the reason is but a part, and by no means the greatest part” [η πολιτική δεν πρέπει να προσαρμόζεται στην ανθρώπινη λογική αλλά στην ανθρώπινη φύση, της οποίας η λογική δεν είναι παρά ένα μικρό κομμάτι].[4]
Στον αντίποδα αυτών των συλλογισμών, ο Πατριάρχης της Αριστεράς Karl Marx έγραψε “The philosophers have only interpreted the world in various ways; the point however is to change it” [οι φιλόσοφοι έχουν απλά περιγράψει τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Ο σκοπός όμως είναι να τον αλλάξουμε]. Η μεγάλη επαναστατική αλλαγή, σύμφωνα με τον Μαρξ, θα επιτευχθεί μέσω της εξουσίας του προλεταριάτου, μια εξουσία που θα οδηγούσε σε μία αταξική κοινωνία και θα έφερνε επομένως το τέλος της επιβολής των ολιγαρχών στις μάζες. Σε αυτές τις ιδέες του Μάρξ, αναρχικός Μιχαήλ Μπακούνιν απάντησε “Marx’s dictatorship of the proletariat would actually become a new despotism of a governing minority. He who doubts this simply doesn’t know human nature” [H μαρξιστική δικτατορία του προλεταριάτου θα εξελισσόταν σε έναν νέο δεσποτισμό μιας κυβερνώσας μειοψηφίας. Αυτός που αμφιβάλλει για μια τέτοια εξέλιξη απλά δεν γνωρίζει την Ανθρώπινη Φύση].
Το ουτοπικό όνειρο του Μαρξ για μια ανθρώπινη κοινωνία που υπερβαίνει τα όρια που θέτει η (βιολογική) ανθρώπινη φύση όχι μόνο συνεχίστηκε αλλά μετεξελίχθηκε σε πλήρες θρησκευτικό/θεολογικό δόγμα από τους ακόλουθούς του. Ο Michael Harrington, ένας από τους επιφανέστερους Αμερικανούς σοσιαλιστές είδε το σοσιαλιστικό όραμα ως “the idea of an utterly new society in which some of the fundamental limitations of human existence have been transcended” [“η ιδέα μιας εντελώς καινούργιας κοινωνίας στην οποία κάποια από τα θεμελιώδη όρια που θέτει η ανθρώπινη ύπαρξη έχουν υπερκεραστεί”]. Και συνέχισε προβλέποντας πως θα γινόταν ένα είδος “ψυχικής μετάλλαξης” (“psychic mutation” κατά την ορολογία του) ώστε “invidious competition is no longer programmed into life by the necessity of a struggle for scarce resources...[and then] cooperation, fraternity and equality become natural” [“ο φθονερός ανταγωνισμός δεν θα είναι πλέον προγραμματισμένος στη διαδικασία της ζωής λόγω των περιορισμένων φυσικών πόρων...[και τότε] η συνεργασία, η αδελφοσύνη και η ισότητα θα γίνουν φυσιολογικά”].[5]
Αλλά δεν ήταν μόνο οι Αριστεροί φιλόσοφοι που βρέθηκαν στον αντίποδα της Δαρβινικής θεώρησης της Φύσης και του ανθρώπινου είδους. Ήταν και Αριστεροί πολιτικοί οι οποίοι βρέθηκαν στα υψηλώτερα αξιώματα των χωρών τους που διακήρυξαν την πίστη τους στο Αριστερό ιδεώδες μιας παναθρώπινης Ουτοπίας. Το 1945 ο Clement Attlee οδήγησε το κόμμα των Βρετανών Εργατικών σε μία από τις μεγαλύτερες νίκες του εναντίον των Συντηρητικών του Winston Churchill. Με την επικράτηση του, το Εργατικό κόμμα του Attlee ξεκίνησε το χτίσιμο του σοσιαλισμού καθοδηγούμενο από το Beveridge Report και με σκοπό τον διακηρυγμένο του στόχο να εξαφανίσει τα “πέντε μεγάλα κακά” (“Five great evils”): την απληστία, τις ασθένειες, την άγνοια, την αθλιότητα και την τεμπελιά. Ο απώτερος σκοπός ήταν η οικοδόμηση μιας Νέας Ιερουσαλήμ. Φυσικά τίποτε από όλα αυτά δεν πραγματοποιήθηκε και το Εργατικό Κόμμα οδηγήθηκε σε εκλογική πανωλεθρία λίγα χρόνια αργότερα. Η μεταφυσική/θεολογική θεώρηση των πραγμάτων παρ’όλα αυτά παρέμεινε στο κέντρο της ιδεολογίας του κόμματος για πολλές δεκαετίες.[6]
Στο βιβλίο του A Conflict of Visions ο Thomas Sowell αναλύει τους ιδεολογικούς πολέμους των τελευταίων δύο αιώνων και καταλήγει στο συμπέρασμα πως υπάρχουν δύο βασικές σχολές σκέψης, η “ρεαλιστική” (“constrained/realist vision”) και η “ουτοπική” (“unconstrained/utopian vision”). Κατά τον Sowell αυτοί που ακολουθούν τη ρεαλιστική σχολή σκέψης πιστεύουν πως, εφόσον τα ηθικά και πνευματικά όρια των ανθρώπων είναι βασισμένα στα πεπερασμένα όρια που μας επιβάλλει η Φύση και η βιολογία μας, μία καλή/επιτυχημένη κοινωνική δομή θα πρέπει να κάνει ό,τι το δυνατόν καλύτερο μέσα σε αυτά τα δεδομένα όρια μας και όχι να μπει σε μια Δονκιχωτική προσπάθεια να τα αλλάξει. Αντίθετα, για την ουτοπική σχολή σκέψης, το ανθρώπινο πνεύμα δεν έχει καμμία σχέση με τη βιολογία και το φυσικό κόσμο αλλά είναι προιόν κοινωνικών σχέσεων και δομών, δηλαδή πραγμάτων που μπορούν να αλλάξουν. Επομένως, γι’αυτούς, οι καλύτερες κοινωνικές δομές προκύπτουν μέσα από έναν κεντρικό σχεδιασμό που έχει στόχο να αλλάξει τις υφιστάμενες δομές και να χτίσει τον καλύτερο/τέλειο άνθρωπο. [7]
Ο Sowell δείχνει πως αυτοί που ακολουθούν την ρεαλιστική άποψη αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές νόρμες όπως η οικογένεια, η αγορά και το κράτος ως θεσμούς που δημιουργήθηκαν μέσα από σταδιακή και ελευθερη εξέλιξη και όχι μέσω κάποιου κεντρικού σχεδιασμού. Για τους ρεαλιστές, οι σταδιακά εξελιγμένοι θεσμοί έχουν στον πυρήνα τους περισσότερη σοφία και γνώση καθώς προέκυψαν από την ακούσια αλληλεπίδραση εκατομμυρίων ατόμων όπου ο καθένας πάλευει για τη δική του προσωπικη ευτυχια. Αντίθετα για τους ουτοπικούς υφίσταται η έννοια του γενικότερου καλού το οποίο μπορεί να εξυπηρετηθεί μόνο μέσα από τον κεντρικό σχεδιασμό και όχι από την ατομική βούληση ελεύθερων ανθρώπων. Για τους ρεαλιστές, ο κεντρικός σχεδιασμός των ουτοπικών δεν είναι μόνο αφελής και μάταιος. Είναι και επικίνδυνος. Είναι μάταιος διότι η ανθρώπινη βιολογική μας φύση μας επιβάλλει περιορισμούς και όρια στο πόσα μπορεί ένας απλός άνθρωπος να γνωρίζει και να κατανοήσει (“Our faculties are more fitted to recognize the wonderful structure of a beetle than a Universe” είχε γράψει ο Δαρβίνος). Και είναι επικίνδυνος διότι κάθε προσπάθεια των ανθρώπων να συμπεριφερθούν α-φύσικα, να ξεπεράσουν δηλαδή τα όρια του Φυσικού Κόσμου, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε περισσότερο ανθρώπινο πόνο και δυστυχία.
Η Δαρβινική Εξέλιξη ανήκει προφανέστατα στην κατηγορία της ρεαλιστικής θεώρησης των πραγμάτων, κατατάσσοντας έτσι το Δαρβίνο μαζί με τους μεγάλους Φιλελεύθερους διανοητές όπως ο Edmund Burke, o Adam Smith, o Alexander Hamilton, o Friedrich Hayek και ο Milton Friedman. Όπως περιγράφει στο βιβλίο του ο Sowell, η κεντρική ιδέα των φιλελεύθερων ρεαλιστών είναι η Εξέλιξη των πραγμάτων- η ιδέα πως οι κοινωνικές δομές είναι αποτέλεσμα μιας αυθόρμητης τάξης που προκύπτει από την ακούσια και σταδιακή εξέλιξη υφιστάμενων δομών. Ο ίδιος ο Χάγιεκ είχε προτείνει πως ο Δαρβίνος δεν έκανε τίποτε άλλο από το να ανακαλύψει στο Βιολογικό Κόσμο από τον οποίο προερχόμαστε και ο οποίος μας περιβάλλει την εξελικτική θεώρηση της ανθρώπινης οικονομίας που είχε περιγράψει ο Adam Smith και οι διανοητές του Αγγλικού Διαφωτισμού.
Η φυσική θεώρηση του Κόσμου είναι η ουσία του φιλελευθερισμού. Η μεταφυσική είναι η πεμπουσία της Αριστερής θεολογίας. Δεν παραξενεύει καθόλου επομένως πως όπου έγινε προσπάθεια να εφαρμοστεί η α-φύσικη Αριστερη ουτοπία, το πείραμα απέτυχε οικτρά προκαλώντας απίστευτο πόνο και δυστυχία.
Εvery attempt to control affairs actually results in the worst outcome” (“κάθε προσπάθεια ελέγχου των πραγμάτων οδηγεί στο χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα”).
I feel most deeply that this whole question of Creation is too profound for human intellect. A dog might as well speculate on the mind of Newton! Let each man hope and believe what he can. (Charles Darwin in London Illustrated News, 21 April 1862).
[1] Edward O. Wilson, “Deep History”, Chronicles, 14 (April 1999):16-17.
[2] Quintin Hogg, “The case for conservatism” (Penguin Books, London, 1947)
[3] Alexander Hamilton, John Jay and James Madison, “The Federalist”
[4] Edmund Burke, “A Letter to a member of the National Assembly” in “Further reflections on the revolution in France”
[5] Michael Harrington “Socialism” (Bantam Books, New York, 1973)
[6] Daniel Yergin and Joseph Stanislaw “The Commanding Heights: the battle for the World Economy” (Touchstone, New York, 2002)
[7] Thomas Sowell “A conflict of visions: ideological origins of political struggles” (Basic Books, New York, 2002)
{Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή την επέτειο της πρώτης έκδοσης του On the Origin of Species στις 24 Νοεμβρίου 1859}
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου