Διευκρινίσεις φιλελευθερισμού

Όσοι διαβάζουν το ΜπλεΜήλο είναι σίγουρο πως θα έχουν βρεθεί σε συζητήσεις όπου κάποιος συνομιλητής τους θα αναφέρει πως φιλελευθερισμός δεν είναι μόνο ο Friedman ή ο Nozick αλλά και ο Rawls ή ο Dworkin. Επομένως, υποστηρίζουν, οι διαφωνίες μεταξύ τους είναι εντός του ίδιου πολιτικού και φιλοσοφικού πλαισίου και δεν είναι αποκλειστικοί εκπρόσωποι του φιλελευθερισμού όσοι ασπάζονται τις απόψεις των πρώτων, υπονοώντας μάλιστα συχνά πως αυτοί είναι δογματικοί καθώς, υποτίθεται, μιλούν σαν να έχουν τα σκήπτρα του φιλελευθερισμού και να μοιράζουν τα αντίστοιχα πιστοποιητικά. Αυτή η επαναλαμβανόμενη σύγχυση πιστεύω πως εν πολλοίς είναι σκόπιμη και δεν πρόκειται παρά ενός απλού μασκαρέματος των σοσιαλδημοκρατικών εν γένει απόψεων όσων επιμένουν σε αυτή.

Κατ’ αρχήν, πρέπει να διευκρινήσουμε ότι σε καμία αγγλοσαξωνική χώρα δεν θεωρείται πως υπάρχει ένας φιλελευθερισμός που χωρίζεται στους liberal και στους libertarian(με βάσει την ορολογία Αμερικής). Αυτές οι δύο πολιτικές θεωρήσεις δεν είναι ένα ρεύμα με εσωτερικές διαφωνίες αλλά δύο διαφορετικά κι εν πολλοίς ασυμβίβαστα. Σε άλλες αξίες δίνει βάρος ο πρώτος και σε άλλες ο δεύτερος, όπως αντίστοιχα διαφορετικός είναι ο τρόπος που βλέπουν το άτομο μέσα στην κοινωνία αλλά και τον ρόλο του κράτους όσον αφορά την παρέμβαση στην προσωπική και οικονομική ζωή των ατόμων. Η παραπάνω ταξινόμηση γίνεται αποδεκτή από όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα όταν, για παράδειγμα, παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και η δομή του κάθε ρεύματος αλλά και από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι εκπρόσωποί τους την θέση τους μέσα στα αντίστοιχα πολιτικά “στρατόπεδα”. Ο Nozick θεωρείται ένας από τους βασικούς αντιπάλους του Rawls(ο οποίος ουσιαστικά δεν απάντησε πότε στον πρώτο) όπως αντίστοιχα ο Friedman θεωρείτο αντίπαλος του Galbraith. Κανείς τους δεν αντιμετώπιζε τον άλλον ως κάποιον του ίδιου ρεύματος αλλά με εν μέρει διαφωνίες, όπως συμβαίνει πχ μεταξύ ωφελιμιστών φιλελεύθερων και φυσικοδικαιϊστών, ή όσων υποστηρίζουν ένα ελάχιστο κράτος ή τον αναρχοκαπιταλισμό. Αυτό είναι κάτι απολύτως θεμιτό προκειμένου να γίνονται ξεκάθαρες οι απόψεις και τα πιστεύω του καθενός και να συνεχίζεται γόνιμα ο διάλογος αντί να αναλωνόμαστε σε ατέρμονες εξηγήσεις κι επεξηγήσεις.

Αντίστοιχα, δεν έχω διαβάσει ποτέ σε συζητήσεις σε αμερικανικά sites, blogs, φιλοσοφικά κείμενα κλπ να λέγεται πως ο φιλελευθερισμός είναι "ένας" όπως συμβαίνει στην Ελλάδα. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται (κατά την σπεκουλαδόρικη γνώμη μου) στο γεγονός πως έχουν απήχηση κάποιες φιλελεύθερες ιδέες σε άτομα που έχουν σπουδάσει και ζήσει στο εξωτερικό και δεν μπορούν να εκφρασθούν από την -εν γένει-γελοία και ελληναράδικη σοσιαλδημοκρατία κι επομένως θέλουν να διαφοροποιηθούν από αυτή(ενώ στην ουσία είναι το πολιτικό ευρωπαϊκό αντίστοιχο των liberals) χρησιμοποιώντας έναν διαφορετικό όρο. Αυτοί βέβαια δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που τόσα χρόνια νοηματοδοτούμε ως φιλελευθερισμό στην Ελλάδα, όπως αντίστοιχα με τον ριζοσπαστικό κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα και σχεδόν με όλους τους μεγάλους φιλελεύθερους στοχαστές του 20ου. Δεν συμφωνούν σε τίποτα(πέρα από τον αντικομμουνισμό) με τις αναλύσεις του Hayek, του Rothbard ή του Mises και σε καμία περίπτωση δεν εμπνέονται από την πάγια απαίτηση των φιλελευθέρων για την (σχεδόν) πλήρη απεμπλοκή του κράτους από την οικονομία και την προσωπική ζωή των πολιτών. Ενός φιλελευθερισμού που πιστεύει πως οι αγορές είναι το καλύτερο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, το μόνο που αποτυπώνει τις πραγματικές προτιμήσεις κι επιθυμίες των ατόμων και πως χάρη στις αμοιβαίως επωφελείς εθελοντικές συμβάσεις αυξάνεται η κοινωνική ωφέλεια. Κοινός παρανομαστής των απανταχού φιλελεύθερων είναι πως τα μόνα δικαιώματα που πρέπει να προστατεύονται είναι της ζωής, της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας(κοινώς το δικαίωμα του self-ownership) και είναι πλήρως αντίθετοι στα κοινωνικά. Συμπερασματικά, μου φαίνεται εντελώς παράδοξη η επιμονή τους περί ένταξης στο ίδιο ρεύμα με τους παραπάνω, σε σημείο βέβαια που να αγγίζει τα όρια του ανεξήγητου.

Αυτοχαρακτηρίζονται μάλιστα ως φιλελεύθεροι, επιφανείς διανοούμενοι που θεωρούν πως όλες οι δημοκρατικές αποφάσεις είναι ηθικά νομιμοποιημένες αρκεί να μην "προσβάλλουν θεμελιώδη δικαιώματα". Αυτό που καταλαβαίνει κανείς είναι πως αυτοπροσδιορίζονται έτσι εξ αντιδιαστολής προς τους κομμουνιστές ή τους φασίστες, όσων δηλαδή βρίσκονται εκτός δημοκρατικού και συνταγματικού τόξου. Είναι απορίας άξιο βέβαια σε τι διαφέρουν, βάσει αυτού του ορισμού, από τους σοσιαλδημοκράτες, τους συντηρητικούς και τους οικολόγους.

Όπως ανέφερα και παραπάνω, η άποψή μου είναι πως πρόκειται περί ενός μασκαρέματος των απόψεών τους ώστε να διαφοροποιηθούν από την εγχώρια σοσιαλδημοκρατία αλλά και για να καπηλευθούν έναν ιστορικό όρο που έχει μια αυξανόμενη απήχηση τα τελευταία χρόνια στην πολιτική πραγματικότητα. Προσωπικά προτιμώ να χρησιμοποιείται στα ελληνικά ο όρος φιλελευθερισμός για να περιγράψει τα ρεύματα του κλασσικού φιλελευθερισμού και του σύγχρονου libertarianism ως ιστορικά και πολιτικά ορθότερος και με ενοχλεί αυτή η προσπάθεια καπήλευσής του. Δεν θα είχα πρόβλημα όμως να αποκαλούμαι νεοφιλελεύθερος, παλαιοφιλελεύθερος ή οτιδήποτε άλλο προκειμένου να πάψει να υπάρχει αυτή η ασυνεννονησία. Αυτό όμως που δεν μπορώ να δεχθώ είναι αυτή η εσκεμμένη πρόκληση σύγχυσης περί ενός κοινού πολιτικού και ιδεολογικού ρεύματος και η αντίστοιχη υπεράσπιση υποτιθέμενα φιλελεύθερων αξιών από κατ' ουσία σοσιαλδημοκράτες.