Οι μεγάλες υφέσεις τείνουν να φέρνουν σημαντικές πολιτικές αλλαγές. Η δεκαετία του 30 έφερε τον κευνσιανισμό στο προσκήνιο. Ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του 70 έφερε τον νεοφιλελευθερισμό. Η τωρινή ύφεση απογύμνωσε το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης με κρατικά χρέη. Μπροστά σε αυτήν την απειλή δραστικής μείωσης του κράτους, το στρατόπεδο των κρατιστών έχει εφεύρει διάφορες προσεγγίσεις.
Την πρώτη προσέγγιση την είδαμε όταν πριν από δυο χρόνια όλοι σχεδόν οι κατεστημένοι Έλληνες δημοσιογράφους μας πληροφορούσαν ότι συγκριτικά με άλλες χώρες δεν υπάρχει πραγματικό πρόβλημα χρέους στην Ελλάδα και ότι η συζήτηση για χρεοκοπία είναι παιχνίδι των κερδοσκόπων. Τα περίφημα “δελαστικονομικά” (1) με λάθη που βγάζανε μάτι (σύγκριση απόλυτων μεγεθών χρέους αντί για ποσοστό επί του ΑΕΠ, σύγκριση του αθροίσματος δημόσιου και ιδιωτικού χρέους κλπ.) είχανε επιστρατευτεί από τους προπαγανδιστές του κρατισμού στην Ελλάδα για να πείσουν τον κόσμο ότι δεν χρειάζονται μεταρρυθμίσεις Στο ίδιο μοτίβο όσοι λέγαμε ότι η χρεοκοπία είναι αναπόφευκτη παίζαμε παιχνίδια των διαβολικών “κερδοσκόπων”. Ακόμα συγνώμη δεν ακούσαμε, αλλά ποιος έχασε την ντροπή του στην Ελλάδα για να την βρούνε οι δημοσιογράφοι...
Μια άλλη προσέγγιση, περισσότερο ειλικρινής (αλλά και αφελής) είναι των μαρξιστών, που υποστηρίζουν ότι οι αυξανόμενες κρατικές δαπάνες σε βαθμό χρεοκοπίας οφείλονται... στον καπιταλισμό. Η “λογική” είναι ότι το κράτος αναγκάζεται να καλύψει τα προβλήματα της αγοράς με αυξανόμενες δαπάνες. Πολλά τα προβλήματα με αυτήν την θεωρία που ίσως να εξηγούσε κάποια κοινωνικά επιδόματα και ένα δίχτυ ασφαλείας, αλλά όχι για παράδειγμα την προστασία κλειστών επαγγελμάτων. Δεν μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί το κράτος συνεχίζει να αυξάνεται σε βάρος της αγοράς ακόμα και σε περιόδους ευημερίας, ή γιατί η κρίση εμφανίζεται κυρίως στις χώρες με την μικρότερη ελευθερία αγοράς όπως η Ελλάδα. Πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι το κράτος είναι θεμελιωδώς πελατειακό και απλά αγοράζει ψήφους με λεφτά από φόρους ή δανεικά.
Μια πιο επίκαιρη προσέγγιση παρουσιάστηκε πρόσφατα από τον Paul Krugman, εκπρόσωπο του νεοκευνσιανισμού με επίσημη ατζέντα την αύξηση των κρατικών δαπανών. Σε πρόσφατο άρθρο του παρουσιάζει κάποια σημεία με τα οποία θέλει να μειώσει την σημασία του χρέους. Με κάποια από αυτά συμφωνούμε. Όχι όμως με το συμπέρασμα.
Το πρώτο σημείο στο άρθρο του είναι ότι οι κυβερνήσεις, αντίθετα με τους ιδιώτες, δεν χρειάζεται να αποπληρώσουν το χρέος τους. Χρειάζεται απλά να διασφαλίσουν ότι τα φορολογικά έσοδα μεγαλώνουν πιο γρήγορα από το χρέος. Συμφωνούμε, με την παρατήρηση ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν η ανάπτυξη της οικονομίας είναι αρκετά μεγάλη (και το επιτόκιο δανεισμού χαμηλό). Αυτή η ανάπτυξη με την σειρά της προϋποθέτει μικρό κράτος.
Το δεύτερο επιχείρημα του Krugman είναι ότι το αμερικάνικο δημόσιο χρωστάει σε μεγάλο βαθμό σε αμερικάνους, δηλ. στην αμερικανική οικονομία. Άρα, το χρέος per se δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία για την αμερικάνικη οικονομία στο σύνολό της. Οποιαδήποτε κέρδη ή χασούρες είναι εσωτερικές μεταφορές μέσα στην αμερικάνικη οικονομία με μηδενικό αντίκτυπο στο σύνολο.
Σφάλει όμως ο Krugman, αφού το μεγαλύτερο μέρος τους χρέους των ΗΠΑ οφείλεται σε ξένους και όχι εσωτερικούς δανειστές. Για να αντιπαρέλθει αυτό το πρόβλημα, ο Krugman κάνει ένα δεύτερο λάθος. Συναθροίζει ιδιωτικό και δημόσιο χρέος για να μας πει ότι και οι ξένοι χρωστάνε στην Αμερική:
Για να είμαστε ξεκάθαροι, το δημόσιο χρέος έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία και πρέπει να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Ο λόγος δεν είναι η πιθανότητα χρεοκοπίας του κράτους, η οποία μακροχρόνια μπορεί και να είναι και θετική. Το δημόσιο χρέος έχει σημασία γιατί υποδηλώνει το μέγεθος του κράτους στην ευρύτερη οικονομία. Μεγάλο χρέος υποδηλώνει μεγάλες κρατικές δαπάνες (που αφαιρούν κεφάλαια και ανταγωνιστικότητα από τον ιδιωτικό τομέα) και μεγαλύτερο κόστος αποπληρωμής, πιθανά με αυξημένη φορολογία που θα κληθεί να πληρώσει ο ιδιωτικός τομέας. Αντίθετα απότι λένε οι κευνσιανοί, δεν υπάρχει ούτε καλό, ούτε αβλαβές χρέος.
_________________________________________
(1) Ένα χαρακτηριστικό κείμενο από τον Δελαστίκ του Έθνους (Φεβρουάριος 2010):
“Στην πολιτική επίθεση εναντίον της χώρας μας που έχει εξαπολύσει η Γερμανία και άλλες δυνάμεις της ΕΕ και στην κερδοσκοπική επίθεση που τη συνοδεύει, χρησιμοποιούνται ένα σωρό προπαγανδιστικοί μύθοι και ανακρίβειες, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους Ελληνες εργαζόμενους...”
Μια άλλη προσέγγιση, περισσότερο ειλικρινής (αλλά και αφελής) είναι των μαρξιστών, που υποστηρίζουν ότι οι αυξανόμενες κρατικές δαπάνες σε βαθμό χρεοκοπίας οφείλονται... στον καπιταλισμό. Η “λογική” είναι ότι το κράτος αναγκάζεται να καλύψει τα προβλήματα της αγοράς με αυξανόμενες δαπάνες. Πολλά τα προβλήματα με αυτήν την θεωρία που ίσως να εξηγούσε κάποια κοινωνικά επιδόματα και ένα δίχτυ ασφαλείας, αλλά όχι για παράδειγμα την προστασία κλειστών επαγγελμάτων. Δεν μπορεί επίσης να εξηγήσει γιατί το κράτος συνεχίζει να αυξάνεται σε βάρος της αγοράς ακόμα και σε περιόδους ευημερίας, ή γιατί η κρίση εμφανίζεται κυρίως στις χώρες με την μικρότερη ελευθερία αγοράς όπως η Ελλάδα. Πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι το κράτος είναι θεμελιωδώς πελατειακό και απλά αγοράζει ψήφους με λεφτά από φόρους ή δανεικά.
Μια πιο επίκαιρη προσέγγιση παρουσιάστηκε πρόσφατα από τον Paul Krugman, εκπρόσωπο του νεοκευνσιανισμού με επίσημη ατζέντα την αύξηση των κρατικών δαπανών. Σε πρόσφατο άρθρο του παρουσιάζει κάποια σημεία με τα οποία θέλει να μειώσει την σημασία του χρέους. Με κάποια από αυτά συμφωνούμε. Όχι όμως με το συμπέρασμα.
Το πρώτο σημείο στο άρθρο του είναι ότι οι κυβερνήσεις, αντίθετα με τους ιδιώτες, δεν χρειάζεται να αποπληρώσουν το χρέος τους. Χρειάζεται απλά να διασφαλίσουν ότι τα φορολογικά έσοδα μεγαλώνουν πιο γρήγορα από το χρέος. Συμφωνούμε, με την παρατήρηση ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν η ανάπτυξη της οικονομίας είναι αρκετά μεγάλη (και το επιτόκιο δανεισμού χαμηλό). Αυτή η ανάπτυξη με την σειρά της προϋποθέτει μικρό κράτος.
Το δεύτερο επιχείρημα του Krugman είναι ότι το αμερικάνικο δημόσιο χρωστάει σε μεγάλο βαθμό σε αμερικάνους, δηλ. στην αμερικανική οικονομία. Άρα, το χρέος per se δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία για την αμερικάνικη οικονομία στο σύνολό της. Οποιαδήποτε κέρδη ή χασούρες είναι εσωτερικές μεταφορές μέσα στην αμερικάνικη οικονομία με μηδενικό αντίκτυπο στο σύνολο.
Σφάλει όμως ο Krugman, αφού το μεγαλύτερο μέρος τους χρέους των ΗΠΑ οφείλεται σε ξένους και όχι εσωτερικούς δανειστές. Για να αντιπαρέλθει αυτό το πρόβλημα, ο Krugman κάνει ένα δεύτερο λάθος. Συναθροίζει ιδιωτικό και δημόσιο χρέος για να μας πει ότι και οι ξένοι χρωστάνε στην Αμερική:
“It’s true that foreigners now hold large claims on the United States, including a fair amount of government debt. But every dollar’s worth of foreign claims on America is matched by 89 cents’ worth of U.S. claims on foreigners. “Το πρόβλημα όμως είναι ότι για την ανάλυση του δημόσιου χρέους μιας χώρας δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε το ιδιωτικό, αφού η χρεοκοπία του δημοσίου δεν επηρεάζει άμεσα τις οφειλές του ιδιωτικού τομέα. Καλή η προσπάθεια, αλλά δεν πείθει.
Για να είμαστε ξεκάθαροι, το δημόσιο χρέος έχει μεγάλη σημασία για την οικονομία και πρέπει να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Ο λόγος δεν είναι η πιθανότητα χρεοκοπίας του κράτους, η οποία μακροχρόνια μπορεί και να είναι και θετική. Το δημόσιο χρέος έχει σημασία γιατί υποδηλώνει το μέγεθος του κράτους στην ευρύτερη οικονομία. Μεγάλο χρέος υποδηλώνει μεγάλες κρατικές δαπάνες (που αφαιρούν κεφάλαια και ανταγωνιστικότητα από τον ιδιωτικό τομέα) και μεγαλύτερο κόστος αποπληρωμής, πιθανά με αυξημένη φορολογία που θα κληθεί να πληρώσει ο ιδιωτικός τομέας. Αντίθετα απότι λένε οι κευνσιανοί, δεν υπάρχει ούτε καλό, ούτε αβλαβές χρέος.
_________________________________________
(1) Ένα χαρακτηριστικό κείμενο από τον Δελαστίκ του Έθνους (Φεβρουάριος 2010):
“Στην πολιτική επίθεση εναντίον της χώρας μας που έχει εξαπολύσει η Γερμανία και άλλες δυνάμεις της ΕΕ και στην κερδοσκοπική επίθεση που τη συνοδεύει, χρησιμοποιούνται ένα σωρό προπαγανδιστικοί μύθοι και ανακρίβειες, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους Ελληνες εργαζόμενους...”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου