Πρόσφατα στο Facebook βρέθηκα να διαβάζω ένα διάλογο ανάμεσα σε ανθρώπους μιας κάποιας ηλικίας, μάλλον ευκατάστατων και σχετικά μορφωμένων, στον οποίο θρηνούνταν η απουσία “αστικής συνείδησης” ανάμεσα στους “Ελλαδίτες” (όπως αποκαλούσαν τους κατοίκους της Ελλάδας). (Για να κατανοήσουν οι αναγνώστες πως εννοείτο η αστική συνείδηση σε αυτήν την κουβέντα, μία κυρία δήλωσε πως η αστική συνείδηση αποκτιέται με “την εκμάθηση γαλλικών και πιάνου και τη φοίτηση σε κάποιο από τα καλά ιδιωτικά σχολεία των Αθηνών”). Προχωρώντας παραπέρα, στην ίδια συνομιλία, η απουσία αστικής συνειδήσεως ανάμεσα στους “Ελλαδίτες” συγκρινόταν με την (προφανή για τους συνομιλιτές) ύπαρξη της στις Δυτικές κοινωνίες των οποίων την καλλιέργεια (με τα γαλλικά, το πιάνο και τη ρυθμική να υποθέσω) οι “Ελλαδίτες” δεν θα καταφέρουν ποτέ να αποκτήσουν διότι (μεταξύ άλλων αιτιών) οι δυτικές κοινωνίες έχουν παράδοση σε αυτό το θέμα- σε αντίθεση με τους “Ελλαδίτες” που είναι απόγονοι “χωριατών, κλεφτοκοτάδων και λωποδυτών”.
Η ζωή μου και οι προσωπικές επιλογές μου το έφεραν ώστε να ζω εδώ και πολλά χρόνια στις ΗΠΑ, αφού πέρασα ένα μεγάλο αριθμό καλοκαιριών στο Βέλγιο, χώρες τις οποίες λατρεύω και οι οποίες έχουν μεταξύ τους περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές- με τη φιλελεύθερη κουλτούρα να αποτελεί κοινό τόπο και για τις δύο. Θα ήθελα λοιπόν να δούμε μια πτυχή της ιστορίας των ΗΠΑ, ελάχιστα γνωστή ακόμα και στους ίδιους τους Αμερικανούς, την εποχή πριν από την Αμερικανική Επανάσταση, για να καταλάβουμε πιστεύω λίγο καλύτερα πως ξεκίνησε αυτή η χώρα και από που προήλθε ο αρχικός της πλούτος.
Στο τέλος του 17ου αιώνα, οι Άποικοι των δεκατριών αποικιών της Αμερικανικής ανατολικής ακτής αποτελούσαν μια κοινωνία φτωχών ανθρώπων που ζούσαν μακριά από τον πολιτισμό- τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Είχαν βέβαια την τύχη να βρίσκονται πάνω σε κάποιες πολύ πλούσιες εμπορικές οδούς, καθώς από εκεί πέρναγε το σύνολο σχεδόν των πρώτων υλών που κατευθύνονταν από την Αμερικανική ενδοχώρα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις (Βρετανία, Γαλλία και Ολλανδία). Δυστυχώς όμως οι λεγόμενοι Νόμοι της Ναυσιπλοΐας (Navigation Acts) που είχαν επιβάλλει οι Βρετανοί και των οποίων ο σκοπός ήταν να μπλοκάρουν το απ’ευθείας εμπόριο των Αμερικανικών Αποικιών με χώρες όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, πέραν του ότι είχαν περιορίσει αρκετά το εμπόριο, είχαν καταφέρει να εξαγριώσουν τους αποίκους. Το αποτέλεσμα ήταν πως οι τελευταίοι όχι μόνο δεν εναντιώνονταν στις θαλάσσιες πειρατείες που λάμβαναν χώρα μόλις λίγα μίλια ανοιχτά της Βοστώνης, της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας, αλλά και συμμετείχαν ενεργά σε αυτές. “Very great abuses have been and continue still to be practiced,” (πολλές καταχρηστικές ενέργειες έχουν λάβει χώρα και εξκολουθούν να συμβαίνουν”) έγραφε το Board of Trade του Λονδίνου σε επιστολή του σε κυβερνήτη μιας από τις Αποικίες το 1697, προειδοποιώντας τον πως θα έχανε τη θέση του αν συνέχιζε να ανέχεται πειρατείες.
Παρ΄όλα όμως τα αυστηρά γράμματα που έφταναν από το Λονδίνο, η πειρατεία εξακολουθούσε να είναι συνηθισμένη απασχόληση για τους Αμερικανούς αποίκους. Οι Νόμοι της Ναυσιπλοΐας που είχε επιβάλλει η Βρετανία είχαν περιορίσει το ελεύθερο εμπόριο σε τέτοιο βαθμό που πολλοί ναυτικοί δεν είχαν και πολλές άλλες επιλογές από το να γίνουν πειρατές. “Captains without cargo and seamen without employment turned in increasing numbers to piracy,” (“Όλο και περισσότεροι καπετάνιοι χωρίς φορτίο και ναυτικοί χωρίς δουλειά πέρναγαν στην πειρατεία”) γράφει ο Douglas R. Burgess, ιστορικός στο Yeshiva University στο βιβλίο του The Pirates’ Pact, στο οποίο πραγματεύεται το θέμα της πειρατείας στις Αμερικανικές αποικίες πριν από την Επανάσταση (και από το οποίο έχω αντλήσει τα στοιχεία αυτού του κειμένου). “Η πειρατεία εξελίχθηκε- και παρέμεινε- ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής στις Αμερικανικές αποικίες για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμα και όταν οι Νόμοι της Ναυσιπλοΐας είχαν πλέον καταργηθεί”.
Στο τέλος μάλιστα του 17ου αιώνα οι Αμερικανοί άποικοι είχαν πλέον εκπαιδευτεί τόσο καλά στις πειρατείες ώστε μια νέα γενιά τους κατάφερε να φτάσει μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα. Δουλέμποροι οι οποίοι σύχναζαν σε αυτό το κομμάτι του πλανήτη είχαν παρατηρήσει τα εκατοντάδες πλοία που κουβαλούσαν χρυσάφι (από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και την Αυτοκρατορία των Μογγόλων στην Ινδία) και πηγαινοέρχονταν ανάμεσα στη Μέση Ανατολή και τις ακτές της Ινδίας, περνόντας υποχρεωτικά από τα στενά του Άντεν. Κάποιες από τις πιο τολμηρές πειρατικές επιδρομές που οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν εκείνη την εποχή από Αμερικανούς πειρατές είχαν την ενεργή υποστήριξη και συμπαράσταση των κυβερνητών των διαφόρων πολιτειών της Ανατολικής Ακτής. Οι πιο διάσημοι από αυτούς τους πειρατές, όπως ο Thomas Tew και ο Henry Every, σαλπάρησαν μάλιστα όχι μόνο με χρηματική ενίσχυση αλλά και με “letters of marque”- επίσημα γράμματα τα οποία έδιναν το δικαίωμα επιθέσεων σε εχθρικά πλοία- από τους κυβερνήτες του Rhode Island και της Νέας Υόρκης- όταν επέστρεψαν, μοιράστηκαν το πλιάτσικο με τους κυβερνήτες. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν πως στις αρχές του 18ου αιώνα, οι πειρατείες στην Ερυθρά Θάλασσα ήταν από τις πιο προσοδοφόρες “επιχειρήσεις” των Αμερικανικών Αποικιών. Μάλιστα ο William Penn, ο ιδρυτής της Pennsylvania, είχε ενθουσιαστεί τόσο πολύ με το ρόλο που έπαιζε η πειρατεία στα οικονομικά των Αποικιών ώστε το 1700 να δηλώσει πως χωρίς αυτήν “we had never had a spot upon our Garment”- εννοώντας πως μερικές τουλάχιστον από τις 13 Αμερικανικές Πολιτείες θα ήταν απλά χρεοκοπημένες χωρίς τα πειρατικά έσοδα.
Ο πλούτος που συσσωρεύθηκε από τις πειρατικές επιχειρήσεις των Δυτικών κοινωνιών- ας μην ξεχνάμε πως πριν τους Αμερικανούς αποίκους ήταν οι Βρετανοί που είχαν διαπρέψει στο συγκεκριμένο χώρο για κάμποσους αιώνες, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους Ιάπωνες- είναι εύκολο να μας διαφύγει αν εστιάσουμε την προσοχή μας απλώς στο σημερινό “φαίνεσθαι” των δυτικών κοινωνιών, όπως η Αμερικανική. Εύκολα λοιπόν μπορεί να μας διαφύγει πως μερικές από τις πιο σπουδαίες Αμερικανικές οικογένειες- όπως οι Philipse και οι Van Cortlandt στη Νέα Υόρκη- ξεκίνησαν από το μηδέν και συσσώρευσαν τον αρχικό τους πλούτο από πειρατείες. Θα ήθελα λοιπόν να παρακαλέσω όσους διαβάζουν αυτό το σημείωμα, όποτε ακούνε κάποιον/-α να ομιλεί περί “ελλείψεως αστικού ήθους/αστικής συνείδησης” από τους Νεοέλληνες των τελευταίων 200 χρόνων (σε αντίθεση με τους Δυτικούς) να έχουν στο νου τους τρία πράγματα 1) αυτός/-η που το λέει δεν γνωρίζει Ιστορία, 2) αυτός/-η που το λέει δεν έχει χρειαστεί ποτέ να εργαστεί (προσοχή, όχι να σπουδάσει ή απλά να ζήσει αλλά να εργαστεί) σε Δυτική κοινωνία ή 3) αυτός/-η που το λέει απλά ξερνάει τα κόμπλεξ του στους υπολοίπους. Όσο για το πως πέρασε η Αμερική από την πειρατεία στο στάδιο μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας, αυτό είναι προφανώς μια τεράστια κουβέντα κάποιας άλλης στιγμής. Σίγουρα όμως δεν οφείλεται στο ότι οι Αμερικανοί πολίτες άρχισαν να μαθαίνουν “γαλλικά και πιάνο και να πηγαίνουν σε καλά ιδιωτικά σχολεία”(Ο Alexis de Tocqueville, εκφράζοντας το θαυμασμό του για την Αμερικανική Δημοκρατία έγραψε το 1835 "The greatness of America lies not in being more enlightened than any other nation, but rather in her ability to repair her faults" "το μεγαλείο της Αμερικής δεν έγκειται στο ότι είναι πιο πεφωτισμένη από κάθε άλλο Έθνος στον κόσμο, αλλά στην ικανότητα της να διορθώνει τα λάθη της"). Οι πειρατικές επιδρομές στα ανοικτά της Ανατολικής Ακτής έπαψαν οριστικά μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα. Από τότε και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα το Αμερικανικό πνεύμα ελευθερίας μεταφέρθηκε δυτικά και πέρασε στην ιστορία ως η "Αγρια Δύση" (1). Η Αμερικανική κοινωνία πορεύθηκε κατ'αυτόν τον τρόπο και παρέμεινε στη βάση της αναρχοφιλελεύθερη μέχρι και την εποχή του Great Depression το 1929. Αυτή η αναρχοφιλελεύθερη-libertarian παράδοση της χώρας είναι ορατή ακόμα και σήμερα σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής της ζωής. Αν μη τι άλλο, αν υστερεί σε κάτι η σημερινή Ελληνική κοινωνία σε σχέση με την Αμερικανική δεν είναι στις ανθρωπιστικές μελέτες και στις Τέχνες αλλά στις εφαρμοσμένες επιστήμες και στο επιχειρηματικό πνεύμα. Δυστυχώς αυτή η υστέρηση οφείλεται σε διάφορους λόγους αλλά σίγουρα όχι στην έλλειψη αστικής παράδοσης στον τόπο μας- τουλάχιστον όπως αυτή εννούνταν στη συζήτηση που έδωσε την αφορμή για αυτό το κείμενο. Δύο λόγους τους οποίους θεωρώ σημαντικούς περιλαμβάνουν πρώτον την εθνική μας μειονεξία απέναντι σε έναν αρχαίο πολιτισμό που μεγαλούργησε σε αυτόν τον τόπο πριν από 2000 χρόνια- μειονεξία που μας κρατά δέσμιους σε ένα σοφολογιοτατισμό και μια αρχαιολαγνεία που δεν συναντάται ίσως σε καμία άλλη κοινωνία αυτού του πλανήτη-και δεύτερον τη σοσιαλιστική λαίλαπα των τελευταίων 30+χρόνων.
(1) Terry Anderson “An American Experiment in Anarcho-Capitalism: The Not So Wild, Wild West“ The Journal of Libertarian Studies.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου