Ο σεισμός στην Ιαπωνία και η πλάνη του σπασμένου παράθυρου

Μπορεί η Ιαπωνία να μην έχει θάψει ακόμη τους νεκρούς της, πολλοί όμως οπαδοί του κεϋνσιανισμού άρχισαν ήδη να βλέπουν το σεισμό σαν ...ευλογία και να μας λένε πως η αύξηση των δαπανών (κυρίως κρατικών) για την ανοικοδόμηση των πληγεισών περιοχών θα αποβεί θετική για την οικονομία της χώρας . "Επειτα από ένα πρώτο σοκ που θα φανεί και σε μια προσωρινή μείωση του ΑΕΠ, η οικονομία της χώρας αναμένεται να μπει σε ρυθμούς ανάπτυξης, όπως και το 1995, μετά το σεισμό στον Κόμπε, οπότε άρχισε να λειτουργεί η μηχανή της ανοικοδόμησης", γράφει ο Θοδωρής Κανέλλος στη σημερινή "Ελευθεροτυπία", ενώ στην ίδια εφημερίδα ο Γιάννης Τριάντης τονίζει πως "...η καταστροφική περιπέτεια θα σημάνει την απαρχή ενός νέου κύκλου οικονομικής ανάπτυξης (νέες επενδύσεις, μείωση της ανεργίας κτλ). Διότι οι μεγάλες καταστροφές λειτουργούν στην οικονομία όπως ο πόλεμος". Όμως η πεποίθηση πως μια χώρα μπορεί να πετύχει ευημερία μέσω μιας φυσικής καταστροφής ή ενός πολέμου, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ψευδαίσθηση. Κάποια μεμονωμένα , συνήθως κρατικοδίαιτα, οικονομικά συμφέροντα θα αποκομίσουν κέρδη αλλά η γενικότερη οικονομία θα πληγεί, αφού οι δαπάνες που θα χρειαστούν για την αποκατάσταση των ζημιών θα στερήσουν πόρους από άλλους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας. Η καλύτερη απάντηση σε όλες αυτές τις δοξασίες , δεν είναι άλλη από την "Παραβολή του σπασμένου παραθύρου", μια φαινομενικά απλοϊκή αλληγορία που έγραψε ο σπουδαίος Γάλλος οικονομολόγος Φρεντερίκ Μπαστιά το 1850 :"

"Έχετε προσέξει το θυμό του αγαθού καταστηματάρχη όταν ο απρόσεκτος γιός του, τυχαίνει να σπάσει το τζάμι του παραθύρου; Αν ήσασταν παρόντες σε μια τέτοια σκηνή, θα γίνατε σίγουρα μάρτυρες στο γεγονός πως ο καθένας από τους παρευρισκόμενους (ήταν εκεί περίπου τριάντα), σχεδόν ομόφωνα, πρόσφεραν στον άτυχο ιδιοκτήτη, αυτή τη σταθερή παρηγοριά : "Ουδέν κακό αμιγές καλού. Όλοι πρέπει να ζήσουν. Τί θα είχαν απογίνει οι τζαμάδες εαν τα παράθυρα δεν έσπαζαν ποτέ ;"

Βέβαια, αυτό το είδος παρηγοριάς κρύβει μια ολόκληρη θεωρία,..., που είναι ακριβώς η ίδια που κυβερνά το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών μας θεσμών.

Ας υποθέσουμε πως η επιδιόρθωση της ζημιάς κοστίζει έξι φράγκα , και ας πούμε πως το ατύχημα φέρνει έξι φράγκα στο επάγγελμα των τζαμάδων...Δεν έχω ούτε μια λέξη να πω ενάντια σε αυτό. Έχετε δίκιο. Ο τζαμάς έρχεται, κάνει τη δουλειά του, εισπράττει τα έξι φράγκα του, τρίβει τα χέρια του, και , κατά βάθος, ευγνωμονεί το απρόσεκτο παιδί. Αυτά είναι όλα όσα βλέπουμε.

Αλλά αν, από την άλλη πλευρά, φτάνετε στο συμπέρασμα, όπως συχνά συμβαίνει, πως είναι καλό πράγμα να σπάνε παράθυρα, επειδή κάνει το χρήμα να κυκλοφορεί και έχει σαν αποτέλεσμα την ενθάρρυνση της βιομηχανίας, θα με αναγκάσετε να φωνάξω : "Σταματήστε εδώ! Η θεωρία σας περιορίζεται σε αυτά που μπορούμε να δούμε. Δε λαμβάνει υπόψη αυτά που δεν φαίνονται."

Αυτό που δεν μπορούμε να δούμε είναι πως ο καταστηματάρχης της ιστορίας μας ξόδεψε έξι φράγκα σε ένα πράγμα και δεν μπορεί πια να τα ξοδέψει σε κάτι άλλο. Αυτό που δεν μπορούμε να δούμε, είναι πως εαν δεν ήταν αναγκασμένος να αντικαταστήσει το παράθυρο, πιθανόν να άλλαζε τα παλιά του παπούτσια ή να πρόσθετε ένα ακόμη βιβλίο στη βιβλιοθήκη του. Εν συντομία, θα χρησιμοποιούσε τα έξι φράγκα του με κάποιο τρόπο που το ατύχημα εμπόδισε."