Ανάμεσα στα κατορθώματα του Κεϋνσιανισμού τον προηγούμενο αιώνα, ήτανε και ο στασιμοπληθωρισμός την δεκαετία του 70. Τότε, η αμερικανική οικονομία μαστίζονταν ταυτόχρονα από ψηλό πληθωρισμό και ψηλή ανεργία, ένα συνδυασμό θεωρητικά αδύνατο για την Κεϋνσιανή ορθοδοξία. Μαζί με χαμηλή ανάπτυξη(1) και υψηλή φορολογία, ο στασιμοπληθωρισμός είχε γονατίσει την μεγαλύτερη καπιταλιστική οικονομία.
Οι πριν τον Ρέιγκαν πρόεδροι είχαν παίξει όλα τα χαρτιά του κρατισμού για να αλλάξουν το κλίμα. Αύξηση της φορολογίας (όταν έφθανε ήδη στο 70% για τα μεγαλύτερα εισοδήματα), προεδρική επίκληση στους Αμερικάνους να καταναλώνουνε λιγότερο, απειλές σε εταιρίες για να μην αυξήσουν τις τιμές τους, πλαφόν σε μισθούς και τιμές. Όμως, η κατάσταση απλώς χειροτέρευε.
Ήτανε εκείνη την περίοδο που μια παρέα(2) κάποιων αντισυμβατικών τύπων, άρχισε να διατυπώνει μερικές παράξενες ιδέες. «Η χαμηλότερη φορολογία θα αυξήσει τα φορολογικά έσοδα» (Arthur Laffer της καμπύλης Laffer). “Οικονομική ανάπτυξη μπορεί να έρθει μόνο με σφιχτή μονεταριστική πολιτική» (Robert Mundell). «Η απελευθέρωση από τους ελέγχους τιμών θα μειώσει τον πληθωρισμό» (Bob Bartley της WSJ). « Τα κρατικά ελλείμματα δεν είναι απαραίτητα πληθωριστικά» (Rutledge). Η προσέγγισή τους έδινε έμφαση στην βελτίωση της προσφοράς αντί για την ζήτηση και γι’αυτό ονομάστηκε supply-side economics. Στο πρόσωπο του Ρέιγκαν βρήκαν τον ηγέτη που θα εφάρμοζε την σχετική πολιτική, που από τότε ονομάστηκε Reaganomics.
Από τις πρώτες κινήσεις του Ρέιγκαν όταν ανέβηκε στην εξουσία το 1981 ήταν η δραστική μείωση των φόρων. Στα πρώτα 3 χρόνια οι φορολογικοί συντελεστές μειώθηκαν αντίστοιχα κατά -5%, -10% και -10%. Ο ανώτερος φορολογικός συντελεστής εισοδήματος από 70% αρχικά μειώθηκε στο 50%, για να πέσει σταδιακά στο 28%(!) το 1987. Δύο ακόμα συστατικά της οικονομικής πολιτικής του Ρέιγκαν ήταν η τιθάσευση του πληθωρισμού μέσω σφιχτής νομισματικής πολιτικής (υπό το βλέμμα του Volcker) και η απελευθέρωση των αγορών.
Το αποτέλεσμα ήταν μια πρωτοφανής οικονομική ανάκαμψη. Μετά από τo αρχικό σοκ και ύφεση το 1982, ακολούθησαν τα εφτά χρόνια των παχιών αγελάδων. Ανάπτυξη με μέσο όρο 4.3%, πληθωρισμός κοντά στο 4% (13.5% το 1980), ανεργία κοντά στο 5% (από 10.8% το 1983). Τα βασικά στοιχεία των Reaganomics συνεχίστηκαν και μετά το 1988, ουσιαστικά εξασφαλίζοντας μια 25ετια ευημερίας στην Αμερική. Επίσης, το φορολογικό μέρος αυτής της πολιτικής αντιγράφηκε σε μεγάλο βαθμό και από τον υπόλοιπο κόσμο με αποτέλεσμα υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης παγκοσμίως.
Υπάρχουν παρόλα αυτά σημαντικές επικρίσεις για τον Ρέιγκαν. Δεν θα ξοδέψουμε τον χρόνο μας σε αριστερογενείς κριτικές τύπου: «οι πλούσιοι γίνανε πλουσιότεροι», αλλά θα κοιτάξουμε τις αιτιάσεις από την φιλελεύθερη πλευρά:
- Οι μειώσεις φόρων αντισταθμίστηκαν από άλλες φορολογικές αυξήσεις. Πράγματι στην οκταετία του Ρέιγκαν υπήρχαν και περιπτώσεις μικρής αύξησης φόρων για λόγους πολικής αναγκαιότητας, αλλά αυτές ποτέ δεν αντιστάθμισαν τις δραστικές μειώσεις. Σε όλη την οκταετία του Ρέιγκαν, τα έσοδα από φόρους αυξήθηκαν σε απόλυτους αριθμούς (όπως πολύ σωστά είχε προβλέψει ο Laffer), αλλά σαν ποσοστό του ΑΕΠ μειώθηκαν από 19% σε 18.2%.
- Το μέγεθος του κράτους αυξήθηκε. Οι δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκαν οριακά, συνολικά 1% επι του ΑΕΠ σε 8 χρόνια. Αυτή όμως είναι η αύξηση των αμυντικών δαπανών της Αμερικής, που γονάτισε την ΕΣΣΔ ίσως κάποιες δεκαετίες νωρίτερα. Στους υπόλοιπους τομείς δεν υπάρχει αύξηση σαν ποσοστό του ΑΕΠ
- Δημιούργησε και άφησε μεγάλα ελλείμματα. Εκτός από τις αμυντικές δαπάνες, ο Ρέιγκαν είχε άλλον ένα παράγοντα "εναντίον" του, την επιτυχή κατάρρευση του πληθωρισμού που επηρέασε τις δαπάνες σε δύο μέτωπα. Πρώτα, τα πληθωριστικά ομόλογα που είχαν εκδοθεί τα αμέσως προηγούμενα χρόνια (με κουπόνια περίπου 11%), σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού σήμαιναν μεγάλη επιβάρυνση του δημοσίου. Μετά, οι πληθωριστικές προσδοκίες κατά την κατάρτιση των προϋπολογισμών πρακτικά σήμαιναν αύξηση των δαπανών μεγαλύτερη του πληθωρισμού. Τέλος, μην ξεχνάμε ότι στην Αμερική ο πρόεδρος δεν είναι παντοδύναμος, αντίθετα πάντα πρέπει να συνεργαζέται και συμβιβάζεται με τις βουλήσεις του Κογκρέσου.
Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες, παρά την εξάπλωση των φιλελεύθερων ιδεών, το κράτος συνεχίζει ακάθεκτο να μεγαλώνει. Σε αυτήν την επέλαση, λίγοι ηγέτες στάθηκαν όρθιοι. Ανάμεσα τους ήτανε αναμφισβήτητα ο Ρέιγκαν.
__________________________________________________________________
(1)Από την άνοιξη του 1973 μέχρι τον χειμώνα του 1982 το ΑΕΠ στις ΗΠΑ αυξήθηκε ετήσια με ρυθμό 1.8%. Δεδομένης της ετήσιας αύξησης του πληθυσμού κατά 1%, η κατά κεφαλήν αύξηση ήτανε σχεδόν μηδενική.
(2) Περισσότερα για αυτήν την παρέα, στο βιβλίο:
Econoclasts: The Rebels Who Sparked the Supply-Side Revolution and Restored American Prosperity
