Το μέλλον του ευρώ

Του καθηγητή στο πανεπιστήμιο Rey Juan Carlos της Μαδρίτης , Philipp Bagus (μετάφραση Νικόλαος Κουσούρνας)

Το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι τελικά οι κακές επενδύσεις. Στην Ελλάδα αυτές τις μέρες ο αγώνας συνεχίζεται για το ποιος θα πληρώσει τελικά το λογαριασμό για τις επενδύσεις αυτές. Στις αρχές του 2000 μια επεκτατική νομισματική πολιτική μείωσε τα επιτόκια τεχνητά. Οι επιχειρηματίες χρηματοδότησαν επενδυτικά σχέδια που φαινόταν κερδοφόρα μόνον λόγω των χαμηλών επιτοκίων, αλλά δεν στηρίχτηκαν από πραγματικές οικονομίες. Στεγαστικές φούσκες και καταναλωτικές έκρηξεις δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια.

Το 2007 άρχισαν οι φούσκες να σκάνε. Οι τιμές των κατοικιών άρχισαν να λιμνάζουν και να πέφτουν ακόμη. Κατασκευαστές και ιδιοκτήτες κατοικιών άρχισαν να αθετούν τα δάνειά τους. Δεδομένου ότι οι τράπεζες είχαν χρηματοδοτήσει και επενδύσει σε αυτές τις κακές επενδύσεις υπέστησαν ζημίες. Μετά την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers κατέρρευσε ο διατραπεζικός δανεισμός και οι κυβερνήσεις παρενέβησαν. Διέσωσαν τις τράπεζες και, ως εκ τούτου, ανελαβαν τις απώλειες του τραπεζικού συστήματος που προέκυψαν από τις κακές επενδύσεις.

Αφού κοινωνικοποιήθηκαν οι κακές επενδύσεις το δημόσιο χρέος αυξήθηκε στην ευρωζώνη. Επιπλέον, τα φορολογικά έσοδα κατέρρευσαν λόγω της κρίσης. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις άρχισαν να επιδοτούν τομείς της βιομηχανίας και την ανεργία.

Επιπλέον, ακόμη και πριν από την κρίση οι κυβερνήσεις είχαν συσσωρεύσει κακές επενδύσεις που οφείλονταν στις υπερβολικές κοινωνικές δαπάνες τους. Δύο αιτίες έδωσαν κίνητρα για κοινωνικές δαπάνες στην περιφέρεια. Η πρώτη αιτία είναι τα χαμηλά επιτόκια. Αυτά τα χαμηλά επιτόκια προκλήθηκαν απο την επεκτατική νομισματική πολιτική της ΕΚΤ και του ίδιου του ενιαίου νόμισματος. Το ευρώ ήρθε με μια σιωπηρή εγγύηση διάσωσης. Οι συμμετέχοντες στην αγορά ανέμεναν από τις ισχυρότερες κυβερνήσεις να διασώσουν τις ασθενέστερες, προκειμένου να σώσουν το πολιτικό σχέδιο του ευρώ, αν τα πράγματα πήγαιναν απο το κακό στο χειρότερο. Τα επιτόκια που οι ιταλικές, ισπανικές, πορτογαλικές, ελληνικές κυβερνήσεις έπρεπε να πληρώσουν μειώθηκαν δραστικά όταν οι χώρες αυτές έγιναν δεκτές στη ζώνη του ευρώ. Τα χαμηλά επιτόκια στις χώρες αυτές επέτρεψαν περεκκλίσεις για ελλείμματα.

Η δεύτερη αιτία είναι ότι το Ευρώ είναι μια τραγωδία των κοινών, όπως εξηγήσα στο βιβλίο μου «Η τραγωδία του ευρώ». Στην Ευρωζώνη οι διάφορες ανεξάρτητες κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιούν ένα κεντρικό τραπεζικό σύστημα για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων τους. Το κόστος αυτών των ελλειμμάτων μπορεί εν μέρει να εξωτερικευθεί με τη μορφή υψηλότερων τιμών για τους ξένους. Πάρτε το ακόλουθο παράδειγμα: Η ελληνική κυβέρνηση δαπανά περισσότερα από όσα εισπράττει απο φόρους. Για τη διαφορά η ελληνική κυβέρνηση τυπώνει ομόλογα. Το τραπεζικό σύστημα αγοράζει αυτά τα ομόλογα, καθώς οι τράπεζες μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ως εγγύηση για νέα δάνεια από την ΕΚΤ. Όταν οι τράπεζες αποθέσουν τα ελληνικά κρατικά ομόλογα ως εγγύηση στην ΕΚΤ, λαμβάνουν νέο χρήμα απο την κεντρική τράπεζα. Οι τράπεζες μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα νέα αποθέματα για την επέκταση των πιστώσεων. Η προσφορά χρήματος αυξάνει και οι τιμές αυξάνονται. Έτσι, το έλλειμμα έμμεσα νομισματοποιείται και οι χρήστες αυτού πληρώνουν.

Οι τιμές ανεβαίνουν, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Με τον τρόπο αυτό ένα μέρος του κόστους του ελλείμματος εξωτερικεύεται για τους ξένους. Όχι μόνο η ελληνική κυβέρνηση, αλλά όλες οι κυβερνήσεις μπορούν να εξωτερικεύσουν το κόστος των ελλειμμάτων τους, με αποτέλεσμα στρεβλά κίνητρα. Αν έχετε υψηλότερα ελλείμματα σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρωζώνης μπορείτε να εξωτερικεύσετε το κόστος των ελλειμμάτων στις άλλες χώρες. Όσο υψηλότερο έλλειμμα σε σχέση με τα ελλείμματα των άλλων μελών της Ευρωζώνης, τόσο το καλύτερο.

Υπάρχει μια νομισματική ανακατανομή από τις δημοσιονομικά υγιείς προς τις μη υγιείς κυβερνήσεις. Τα κίνητρα αυτά ήταν γνωστά από την αρχή του ευρώ. Η ιδέα ήταν να περιοριστούν τα κινήτρα αυτά με ελλείμματα κάτω του 3 τοις εκατό του ΑΕΠ μέσω του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ). Ωστόσο, το ΣΣΑ ήταν μια συνολική αποτυχία. Παρά τις πολυάριθμες παραβάσεις, καμιά κύρωση δεν επιβληθήκε ποτέ. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις κρίνουν τις ίδιες. Μέχρι τώρα πάντα αποφάσιζαν ότι καμιά ποινή δεν ήταν αναγκαία.

Σήμερα τα χρέη των κυβερνήσεων σε πολλές χώρες της Ευρωζώνης είναι τόσο υψηλά ώστε ποτέ δεν θα αποπληρωθούν. Οι κυβερνήσεις αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να το πράξουν. Αν αυξηθούν τα ποσοστά φόρου οι οικονομίες τους θα καταρρεύσουν και τα ελλείμματα μπορεί πραγματικά να αυξηθούν. Αν μειώσουν τις δαπάνες μπορεί να υπάρξει κοινωνική αναταραχή. Σε κάθε περίπτωση, θα χάσουν επιρροή και ψήφους. Δεδομένου ότι αυτά τα χρέη δεν θα αποπληρωθούν, αντιπροσωπεύουν κακές επενδύσεις.

Κακές επενδύσεις σημαίνει ότι οι σπάνιοι πόροι της κοινωνίας ήδη σπαταλήθηκαν, ο πραγματικός πλούτος έχει χαθεί εξαιτίας των δαπανών πρόνοιας και της διάσωσης των βιομηχανιών-φούσκα. Αλλά δεν είναι ακόμα σαφές ποιός θα πληρώσει το κύριο βάρος των απωλειών που προκλήθηκαν από μη βιώσιμα κράτη πρόνοιας και διασώσεις βιομηχανιών.

Μέχρι τις αρχές της κρίσης του κρατικού χρέους, ο λογαριασμός πληρώνοταν μέσω της εσωτερικής νομισματικής ανακατανομής που συνεπάγεται η δημιουργία του Ευρωσυστήματος. Κύριοι καθαρά συνεισφέροντες ήταν οι πολίτες σε δημοσιονομικά υγιείς χώρες, όπως η Γερμανία που είχαν διασφαλίσει εμμέσως τις δαπάνες στην περιφέρεια. Οι διασώσεις της Ελλάδας, Ιρλανδίας και Πορτογαλίας έχουν κάνει αυτές τις μεταφορές πλούτου πιο ορατές. Τα κίνητρα της διάσωσης μιας ανεύθυνης κυβέρνησης είναι πλέον προφανή σε όλους. Οι Γερμανοί δεν θέλουν να πληρώσουν τους λογαριασμούς της περιφέρειας πια. Το ερώτημα του ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό για τις εν λόγω κακές επενδύσεις έχει προκύψει εκ νέου με την κρίση κρατικού χρέους. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό καθορίζει το μέλλον του ευρώ. Υπάρχουν πολλές πιθανότητες θεωρητικά:

Πρώτον, οι κυβερνήσεις της περιφέρειας πληρώνουν οι ίδιες για την ανεύθυνη συμπεριφορά τους. Μειώνουν τις δαπάνες και ιδιωτικοποιούν δημόσια περιουσία. Με αυτόν τον τρόπο θα χάσουν επιρροή και πιθανώς ψήφους.

Δεύτερον, οι κυβερνήσεις στον πυρήνα (Γερμανία, Φινλανδία, Κάτω Χώρες, Αυστρία, Γαλλία ίσως) πληρώνουν και πωλούν την δημόσια περιουσία τους.

Τρίτον, οι φορολογούμενοι στην περιφέρεια πληρώνουν μέσω υψηλότερης φορολογικής επιβάρυνσης.

Τέταρτον, οι φορολογούμενοι στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα θα μπορούσαν να πληρώσουν. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω μιας δημοσιονομικής ένωσης. Σε μια ένωση μεταβιβάσεων οι πλουσιότερες και πιο σταθερές χώρες μεταφέρουν συνεχώς νέα κεφάλαια στις φτωχότερες χώρες. Εναλλακτικά, οι μεταβιβάσεις θα μπορούσαν να γίνουν μέσω ευρωομολόγων. Σε αυτή την παραλλαγή οι περιφερειακές χώρες εκδίδουν ευρωομόλογα που είναι εγγυημένα από όλες τις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης. Οι φορολογούμενοι στον πυρήνα επιβαρύνονται άμεσα, μέσω υψηλότερων επιτοκίων για το δημόσιο χρέος τους. Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, είναι μια άλλη παραλλαγή αυτής της επιλογής. Η διαφορά είναι ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα του EFSF έχουν περισσότερο έλεγχο στις έκδοσεις των ομολόγων για την διάσωση των περιφερειακών κυβερνήσεων και εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορετικά επιτόκια για διαφορετικές χώρες.

Πέμπτον, οι χρήστες του νομίσματος των χωρών της Ευρωζώνης πληρώνουν μέσω του πληθωρισμού των τιμών. Η ΕΚΤ νομισματοποιεί το δημόσιο χρέος. Η ΕΚΤ μπορεί να το κάνει αυτό με διάφορους τρόπους. Θα μπορούσε να αγοράσει περισσότερα κρατικά ομόλογα περιφερειακών κυβερνήσεων. Θα μπορούσε να συνεχίσει να δέχεται ομόλογα περιφερειακών κυβερνήσεων ως εγγύηση. Θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στη χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ή των ευρωομολόγων έμμεσα με την νομισματοποίηση περισσότερων χρεών του πυρήνα.

Έκτον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα πληρώνει. Υπερχρεωμένες κυβερνήσεις αθετούν τα δάνειά τους. Καθώς το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει χρηματοδοτήσει την υπερβολική κρατική δαπάνη και διασυνδέεται , μια τραπεζική κρίση θα είναι το αποτέλεσμα.

Η περιφέρεια και η γαλλική κυβέρνηση προτιμούν ένα συνδυασμό της επιλογής 4 και 5, μια δημοσιονομική ένωση και νομισματοποίηση. Η ΕΚΤ προτιμά μια δημοσιονομική ένωση. Η γερμανική κυβέρνηση, όμως, διαφωνεί με τις δύο επιλογές, δεδομένου ότι φοβάται τον πληθωρισμό και τους θυμωμένους ψηφοφόρους τους που έχουν κουραστεί να διασώζουν την περιφέρεια. Η Γερμανία θέλει ένα μεταρρυθμισμένο ΣΣΑ, με αυτόματες κυρώσεις και περισσότερο έλεγχο των υπερβολικών κρατικών δαπανών. Η Γερμανία έχει επίσης υποστηρίξει ότι οι ιδιώτες επενδυτές (τράπεζες) θα αναλάβουν τουλάχιστον μέρος των απωλειών. Με άλλα λόγια, η Γερμανία υποστηρίζει ένα συνδυασμό της επιλογής 1, 3 και 6: Οι κυβερνήσεις και οι φορολογούμενοι στην περιφέρεια καθώς και οι τράπεζες αναλαμβάνουν τις απώλειές τους.

Το μέλλον του ευρώ και της ΕΕ εξαρτάται από το ποιος τελικά θα κερδίσει. Αν η Γαλλία και η περιφέρεια κερδίσουν, θα υπάρξει μια δημοσιονομική ένωση και περισσότερος συγκεντρωτισμός. Το ευρώ θα είναι ένα πολιτικό και αδύναμο νόμισμα.
Εάν η Γερμανία κερδίσει και θα υπάρξει ένα αναθεωρημένο ΠΣΑ, το ευρώ θα είναι ένα ισχυρό νόμισμα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Ωστόσο, υπάρχει επίσης η πιθανότητα ότι η ηττημένη πλευρά θα είναι τόσο δυσαρεστημένη που η Ευρωζώνη θα διαλυθεί. Στην περίπτωση μιας γερμανικής νίκης, περισσότερα μέτρα λιτότητας και η μείωση του βιοτικού επιπέδου μπορεί να οδηγήσει σε μη διατηρήσιμη κοινωνική αναταραχή στην Ελλάδα. Η Ελλάδα μπορεί να εγκαταλείψει στη συνέχεια την Ευρωζώνη και να υποτιμήσει το νέο της νόμισμα για να συνεχίσει τις δαπάνες της ανεξέλεγκτα. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση με άλλες χώρες να εξέρχονται της Ευρωζώνης και να προκαλούν μια τραπεζική κρίση.
Σε περίπτωση ήττας της Γερμανίας, θα υπάρξει περισσότερος συγκεντρωτισμός στην Ευρώπη και, ενδεχομένως, διψήφια ποσοστά πληθωρισμού στο μέλλον. Στη συνέχεια, ένα γερμανικό "κόμμα τσαγιού" αντιτιθέμενο στη μεταφορά πλούτου στην περιφέρεια μπορεί να προκύψει. Η Γερμανία μπορεί να εγκαταλείψει στη συνέχεια το ευρώ, προκαλώντας επίσης μια διάλυση της Ευρωζώνης και μια τραπεζική κρίση.

Αλλά ποιός είναι πιθανό να κερδίσει; Κατ 'αρχήν, η Γερμανία έχει καλύτερα χαρτιά καθώς πληρώνει και θα μπορούσε απλά να απειλήσει να σταματήσει να εγγυάται για την περιφέρεια. Ωστόσο, μπορεί να υπάρξουν ακόμα καλύτερα επιχειρήματα πως η άλλη πλευρά θα κερδίσει. Η Γαλλία ήταν στην πλευρά των νικητών του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και έχει περισσότερη γεωπολιτική δύναμη απ'ότι η Γερμανία. Η γαλλική κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της κατάφεραν ήδη να ξεφορτωθούν το μισητό γερμανικό μάρκο. Η Γερμανία έχει πληρώσει άλλες χώρες μετά το Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω του συνδυασμού των συμπλεγμάτων ενοχής και άρρητων απειλών απομόνωσης. Καθώς οι γεωπολιτικές συνθήκες δεν έχουν αλλάξει ριζικά, είναι πιθανό πως η Γερμανία θα συνεχίσει να πληρώνει στο μέλλον και ότι το ευρώ θα είναι ένα αδύναμο νόμισμα.

[Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην πολωνική εφημερίδα Nasz Dziennik]