Αρχές μιας σύγχρονης μεταναστευτικής πολιτικής

του Ιωάννη Κωτούλα*

O νέος νόμος για το μεταναστευτικό διακρίνεται για αρκετές αδυναμίες, ενώ μία από τις πλέον προβληματικές προβλεπόμενες διατάξεις του είναι η παραχώρηση του δικαιώματος ψήφου σε αλλοδαπούς μετανάστες, ενώ δεν έχει μέχρι στιγμής γίνει αποδεκτή η παραχώρηση αντίστοιχου δικαιώματος στους ομογενείς Έλληνες του εξωτερικού. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την ευρωπαϊκή εμπειρία στο θέμα της μετανάστευσης και της ένταξης των μεταναστών, ώστε να διαμορφωθεί μια σύγχρονη και αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική, η οποία αφενός θα διασφαλίζει τα δικαιώματα των αλλοδαπών μεταναστών, αφετέρου θα ανταποκρίνεται στις ανησυχίες της ελληνικής κοινωνίας για την απότομη και μαζική μετανάστευση.

Η κυβέρνηση τελικά υιοθέτησε μια πρόχειρη ρύθμιση που οδηγεί στη μαζική πολιτογράφηση των πάντων, χωρίς ασφαλιστικές δικλίδες και παρακάμπτοντας τελείως την παιδεία και την εκπαίδευση ως μέσο ενσωμάτωσης. Ο νόμος που ψηφίστηκε κινείται αντίθετα προς το πνεύμα και το γράμμα ολόκληρης της σύγχρονης ευρωπαϊκής νομοθεσίας και κάθε τάσης στην ευρωπαϊκή πολιτική πραγματικότητα.1 Αποκλειστικός γνώμονας της κυβέρνησης είναι η αριθμητική λογική της ψηφοθηρικής προσέγγισης –εις βάρος των μεταναστών– και το πρόσκαιρο πολιτικό κέρδος.

Ο Ν. 3838/10 για το μεταναστευτικό συνιστά εμφανή υποχώρηση από άποψης νομοθετικών ρυθμίσεων και διαμορφώνει ένα αναχρονιστικό πλαίσιο αναφοράς της πολιτογράφησης των μεταναστών, τελεί δε σε ριζική ασυμφωνία με την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία.2 Και αυτό διότι η διαδικασία της πολιτογράφησης πραγματοποιείται με ιδιαίτερα απλουστευμένο και πρόχειρο τρόπο για τους μετανάστες της δεύτερης γενιάς και εντελώς αυτόματα για τους μετανάστες της τρίτης γενιάς.

Ο Ν. 3838/10, σε αντίθεση με την κυρίαρχη νομοθεσία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, προβλέπει ιδιαίτερα συνοπτικές προϋποθέσεις πολιτογράφησης. Η αυτόματη απόδοση ιθαγένειας στα τέκνα των μεταναστών, η οποία πραγματοποιείται πλέον με την ελληνική νομοθεσία, δεν συμβαίνει σε καμία χώρα της Ευρώπης, πλην του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου όμως ισχύουν πολυάριθμες πρόσθετες περιοριστικές διατάξεις.

Ο νέος μεταναστευτικός νόμος:

α) χαρακτηρίζεται από πολυάριθμες δομικές αδυναμίες·

β) τελεί σε πλήρη και ριζική ασυμφωνία με την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία όλων των ευρωπαϊκών κρατών·

γ) απηχεί αναχρονιστικές αντιλήψεις περί μαξιμαλιστικής πολυπολιτισμικότητας, ενώ ή-δη όλα τα ευρωπαϊκά κράτη ακολουθούν το εθνοτικό πρότυπο της δημιουργικής ενσωμάτωσης ή το ρεπουμπλικανικό πρότυπο της απλής ενσωμάτωσης ή προσανατολίζονται προς την κατεύθυνση αυτή, τονίζοντας τις έννοιες της εθνικότητας και της κυρίαρχης κουλτούρας (βρετανικότητα, γαλλικότητα, κυρίαρχη εθνική και ευρωπαϊκή κουλτούρα).

Οι βασικοί άξονες μιας συγκροτημένης μεταναστευτικής πολιτικής διαμορφώνονται με τη συνεργασία πολλαπλών διοικητικών υπηρεσιών και είναι δυνατόν να είναι:

α. Η ενσωμάτωση των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Η αποτελεσματική ένταξη και ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών λειτουργεί επ’ ωφελεία τόσο των ιδίων των μεταναστών όσο και του κράτους υποδοχής. Απαραίτητη προϋπόθεση της ενσωμάτωσης είναι η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, καθώς και η ένταξη στο ελληνικό και ευρωπαϊκό πολιτιστικό πλαίσιο. Τόσο ο μετανάστης όσο και το κράτος διαθέτουν αυτονόητες υποχρεώσεις και καθήκοντα, τα οποία θα πρέπει να εκπληρώνουν ο ένας έναντι του άλλου. Καθήκοντα του μετανάστη είναι η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, η προσαρμογή στο πολιτιστικό πλαίσιο και στις αξίες της ελληνικής κοινωνίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθήκοντα του ελληνικού κράτους είναι να καθίσταται δυνατή η πρόσβαση σε στέγαση, η παροχή δημοσίων υπηρεσιών, όπως η περίθαλψη σε δημόσια νοσοκομεία, η παροχή παιδείας μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, η επαγγελματική κατάρτιση, ώστε να διευκολύνεται η ένταξη και η δημιουργική ενσωμάτωση του μετανάστη στο κυρίαρχο εθνικό κοινωνικό πλαίσιο.

β. Ο έλεγχος των διεθνών μεταναστευτικών ροών. Η μέριμνα για την ομαλή ένταξη των νομίμως διαμενόντων στην ελληνική επικράτεια μεταναστών συνάδει και συνδέεται με την ταυτόχρονη καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και τον επαναπατρισμό των παρανόμων μεταναστών.

Η πολιτική σε αυτό τον τομέα οφείλει επίσης να λαμβάνει υπόψη της επιμέρους ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα, όπως:

β1. τις αντοχές και τις δυνατότητες δημιουργικής ενσωμάτωσης μεταναστών στην ελληνική κοινωνία·

β2. την ευαίσθητη από γεωγραφικής άποψης θέση του ελληνικού κράτους, το οποίο είναι εκτεθειμένο σε αυξημένα μεταναστευτικά ρεύματα.

Σε αυτό το πλαίσιο είναι ιδιαίτερα σημαντική η επανεξέταση της πολιτικής χορήγησης ασύλου και ο ορθολογικός επαναπροσδιορισμός του γενικού πλαισίου, ώστε να μην απαξιώνεται και να μην υποβαθμίζεται η εξ ορισμού επιλεκτική αυτή διαδικασία μέσω της μαζικής απόδοσης ασύλου σε μετανάστες ως υποκατάστατο της διαδικασίας ομαλής ένταξής τους στην κοινωνία της χώρας υποδοχής.

γ. Η προβολή της κυρίαρχης εθνικής και ευρωπαϊκής κουλτούρας στο πλαίσιο της θεσμικής πραγματικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν δομήσει το πλαίσιο της μεταναστευτικής τους πολιτικής και το συνδεόμενο με αυτή πλαίσιο απόδοσης ιθαγένειας επί τη βάσει της διατήρησης της κοινωνικής συνοχής, της εθνοπολιτισμικής ομοιογένειας και της αποδοτικότητας. Η πρόκριση των δημοκρατικών αξιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η υπεράσπιση των ανθρωπιστικών αξιών του δυτικού πολιτισμού, η καταδίκη της θρησκοληψίας και των αναχρονιστικών πρακτικών συνδέονται με την ομαλή ενσωμάτωση των αλλοδαπών μεταναστών στο εγχώριο πολιτιστικό πλαίσιο εκάστης χώρας.

Η προβολή της κυρίαρχης εθνικής κουλτούρας, του εγχωρίου δηλαδή κοινωνικού και πολιτιστικού πλαισίου αξιών, αποτελεί πραγματικότητα σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Ακόμη και τα κράτη του πρώην πολυπολιτισμικού προτύπου, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία, έχουν πλέον θεσπίσει διαδικασίες ένταξης και ενσωμάτωσης των αλλοδαπών μεταναστών, όχι συνύπαρξης παράλληλων και στεγανών κοινωνιών στο πλαίσιο της μαξιμαλιστικής πολυπολιτισμικότητας, το οποίο ίσχυε έως πρόσφατα στα δύο ανωτέρω κράτη.

δ. Η ενίσχυση της συλλογικής εθνικής ελληνικής ταυτότητας της ελληνικής κοινωνίας. Η ελληνική εθνική ταυτότητα, μία από τις πλέον μακραίωνες και πλούσιες σε παγκόσμιο επίπεδο, συνίσταται τόσο στο σύνολο των ιστορικώς παραδεδομένων διακριτών γνωρισμάτων του ελληνικού λαού, όσο και στις μελλοντικές προβολές των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ελληνικού κράτους. Η μετανάστευση και η συνακόλουθη διαδικασία της ομαλής ενσωμάτωσης των μεταναστών αποτελούν βασικές προϋποθέσεις μιας αποτελεσματικής πολιτικής, η οποία θα συμβάλει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στην ανάπτυξη του ελληνικού κράτους. Καταλυτικής σημασίας είναι η αποδοχή των αξιών του κυρίαρχου ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτιστικού πλαισίου από τους μετανάστες, οι οποίοι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν στο μέλλον την ελληνική ιθαγένεια σε μια σχέση ισοτιμίας και επίγνωσης των καθηκόντων που επιφέρει η πρόσκτηση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη.


* Ο Ιωάννης Κωτούλας είναι Ιστορικός, M.Phil., υποψήφιος Διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.


1. Βλ. Ι. Κωτούλας, «Ευρωπαϊκή μεταναστευτική νομοθεσία και απόδοση ιθαγένειας», Φιλελεύθερη Έμφαση 42 (1-3/2010), 108-120.

2. Βλ. τις διεισδυτικές παρατηρήσεις του Χρύσανθου Λαζαρίδη, «Το μεταναστευτικό νομοσχέδιο και το σύνδρομο της στρουθοκαμήλου», Φιλελεύθερη Έμφαση 42 (1-3/2010), 129-38.