Μια εικονική βόλτα σε δικτυακούς τόπους που φιλοξενούν άρθρα και συζητήσεις γύρω από το θέμα του μνημονίου, αναδεικνύει την έντονη αλαζονεία και τον δογματισμό των ανθρώπων της διανόησης που θεωρητικά θα έπρεπε να προσεγγίσουν ένα τέτοιο σημαντικό ζήτημα σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή με κριτική σκέψη και ψυχραιμία. Ακόμα και εκείνοι που έχουν φιλελεύθερη ιδεολογία συλλαμβάνονται συχνά να αγνοούν την έννοια της ανεκτικότητας που είναι ο βασικός πυλώνας της φιλελεύθερης σκέψης.
Τέτοιες στιγμές το «Ελεύθερο Πνεύμα» του Γιώργου Θεοτοκά μοιάζει εξαιρετικά επίκαιρο.
«Δυστυχώς λείπουν από τους ‘Ελληνες οι πνευματικοί ορίζοντες, η παράδοση μιας ανώτερης πνευματικής ζωής, η ελεύθερη σκέψη, και δεν μπορούν να συζητήσουν χωρίς να ριχτούν μέσα στο δόγμα. Δεν έχουν ακόμα οι ελληνικοί εγκέφαλοι τη δύναμη να απλωθούν ελεύθερα στο κόσμο των ιδεών και σε κάθε βήμα, στη φιλοσοφία, στην αισθητική, στην ιστορία, στις κοινωνικές επιστήμες, ακόμα και στη γλωσσολογία, γυρεύουν την απόλυτη Αλήθεια, δηλαδή μια φυλακή. Αυτή η μανία του απόλυτου, του οριστικού, του ασάλευτου, που εκδηλώνεται σε όλες τις ελληνικές συζητήσεις, φανερώνει καλά το επίπεδο της πνευματικής ανάπτυξης μας (…)»
Το παραπάνω απόσπασμα θα μπορούσε να αποτελεί το περιεχόμενο μιας εύστοχης κριτικής απέναντι στο σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό διάλογο. Κι όμως δημοσιεύτηκε το 1929.
Μπορεί το συγκεκριμένο δοκίμιο να θεωρήθηκε μια απάντηση στο καρυωτακισμό της εποχής και να αποτέλεσε την ύστατη προγραμματική επισκόπηση του ελληνικού φιλελευθερισμού στον 20ο αιώνα αλλά ακόμα και ο συντάκτης του, η κεντρική φιγούρα της Γενιάς του Τριάντα, με την ιδιαίτερα αισιόδοξη στάση ζωής δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως 83 χρόνια αργότερα τίποτα δεν θα έχει αλλάξει.
Σε ένα άλλο απόσπασμα ο Θεοτοκάς γράφει :
«Την έλλειψη αληθινής πνευματικής ανάπτυξης φανερώνει καλά και η έλλειψη ανοχής και ψυχραιμίας που χαρακτηρίζει σχεδόν πάντα τις ελληνικές συζητήσεις (…) Δεν κατορθώνουν να πιστέψουν οι Έλληνες διανοούμενοι ότι ένας άνθρωπος που σκέπτεται διαφορετικά από αυτούς μπορεί να είναι πολύ άξιος, πολύ έντιμος και πολύ χρήσιμος άνθρωπος. Όταν εκδηλωθεί μια διαφωνία, η πρώτη δουλειά των Ελλήνων διανοουμένων είναι να αρνηθούν ολότελα τη σημασία του αντιπάλου»
Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, όπως και σήμερα δεν υπάρχει ανεξάρτητη άποψη.
«Για να συζητήσουν οι Έλληνες πρέπει να διαιρεθούν σε παρατάξεις» σημείωνε ο Θεοτοκάς.
Οι δυνάμεις του σκότους και η ιδιοτέλεια κρύβονται πάντα πίσω από την αντίθετη άποψη. Η διανοητική μετριοφροσύνη στην οποία αναφέρθηκε ο Θεοτοκάς παραμένει άγνωστη και για τους σύγχρονους διανοούμενους.
«Ο στοχασμός οδηγεί τους ανθρώπους στη συνείδηση της ατέλειας και της αδυναμίας του πνεύματος τους και στη διανοητική μετριοφροσύνη. Όσο περισσότερο σκέπτεται κανείς, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τις κοσμοθεωρίες και τις απόλυτες αρχές. Οι δογματικοί μικραίνουν τα ζητήματα για να χωρέσουν μέσ’ το δόγμα.»
Η χαμηλή εκτίμηση των Ευρωπαίων για τη χώρα μας επίσης δεν έχει αλλάξει. Μπορεί οι χαρακτηρισμοί να είναι διαφορετικοί αλλά η υποτίμηση είναι ίδια.
«Το αισθανόμαστε βαθιά μόλις περάσουμε τα σύνορα μας πως δεν αντιπροσωπεύουμε τίποτα, πως κανείς δεν μας λογαριάζει στα σοβαρά, πως δεν μπορούμε να δικαιολογήσουμε τη θέση που κρατάμε στην Ευρώπη, πως είμαστε στα μάτια των ξένων μονάχα χρηματομεσίτες, βαπορτζήδες και μικρομπακάληδες και τίποτα περισσότερο.»
Όμως και η ματαιοδοξία του Έλληνα παραμένει η ίδια.
«Κάθε Έλληνας από τη μέρα που ανοίγει τα μάτια του στον κόσμο, αισθάνεται πολύ μεγάλη όρεξη να ιδρύσει κόμμα.»
Όπως και ο πεσιμισμός που επιφέρει η κρίση κάθε φορά.
«Πάρετε στην τύχη μερικά από τα σημερινά ελληνικά έντυπα, στίχους, αφηγήσεις, συζητήσεις ιδεών. Τι θα συναντήσετε σχεδόν παντού. Ανία, απογοήτευση, νοσταλγία των περασμένων, μοιρολατρία, ηττοπάθεια.»
Και τέλος η πόλωση. Η κρίση που οδηγεί στα άκρα. Οι σύγχρονοι εθνικιστές και μαρξιστές που απειλώντας να κάψουν το Κοινοβούλιο προετοιμάζουν την είσοδο τους σε αυτό.
«Αφού δεν υπάρχει στον τόπο μας μια βαθιά και ανεξάρτητη κριτική των ιδεών, αφού δεν αναπνέουμε ποτέ το ζωογόνο αέρα της πνευματικής ελευθερίας που λυτρώνει τους εγκεφάλους από τις προλήψεις και τα μίση και τους δυναμώνει, οι φανατικοί των ιδεών, εθνικιστές και μαρξιστές, καταχτούν πολύ εύκολα αυτά τα παιδιά, με μερικές απλές φόρμουλες, διατυπωμένες στη γλώσσα του δημοτικού σχολείου, που εξηγούν μονομιάς το μυστήριο της ανθρωπότητας. Έτσι αναπτύσσεται η Ελλάδα.»
Η Ελλάδα ιστορικά μοιάζει να βρίσκεται συνέχεια υπό το καθεστώς κρίσεων με μικρές αδιάφορες παύσεις. Και τις αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο χωρίς να αλλάζει τίποτα πραγματικά. Η μόνη διαφορά της σύγχρονης Ελλάδας με εκείνη του “Ελευθέρου Πνεύματος” είναι πως σήμερα δύσκολα μπορείς να συναντήσεις κάποιον στοχαστή με το “δαιμόνιο” του Γιώργου Θεοτοκά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου