Τα Όσκαρ του ΜπλεΜήλου

Ταινίες με προφανές φιλελεύθερο περιεχόμενο είναι λίγες αφού ο φιλελευθερισμός δεν πουλάει. Παρόλαυτα, μια διαφορετική (και πολλές φορές προσωπική) ανάγνωση αναδεικνύει μερικά διαμάντια.

Danton - Andreij Wajda (1983)

Η ταινία διαδραματίζεται το 1793, στο ζενίθ της κυριαρχία του Ροβεσπιέρου και της αριστερής τρομοκρατίας που με πρόσχημα κάποια κοινωνικά ιδεώδη οδηγούν στην γκιλοτίνα όλους τους αντιπάλους, πραγματικούς και φανταστικούς. Ο Danton με κάποιες επιφυλάξεις αποφασίζει να γυρίσει στο Παρίσι από την αυτό-εξορία του στην επαρχία για να επικρίνει το καθεστώς. Δημοφιλής στον λαό, προκαλεί φόβο στον Ροβεσπιέρο και την επιτροπή του. Αφού αποτυγχάνει να τον μεταπείσει και να τον πάρει με το μέρος του, ο Ροβεσπιέρος οδηγεί τον Danton σε μια στημένη δίκη. Σε αυτήν την δίκη όμως ο Danton αφήνει όποιες επιφυλάξεις είχε και με το πάθος και την ρητορική του δεινότητα την μετατρέπει σε δίκη του ολοκληρωτικού καθεστώτος.

Η ταινία γυρίστηκε το ψυχροπολεμικό 1983 και έχει αρκετές προφανείς αναφορές στην τότε εξελισσόμενη αντιπαράθεση Λεχ Βαλέσα και Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία. Και ενώ η ταινία μπορεί να έχει διαφορετικές αναγνώσεις, σε προσωπικό επίπεδο, η κλιμάκωση της ταινίας με έναν αψηφών Danton που στην δίκη βγάζει τους πιο εμπνευσμένους πολιτικούς του λόγους, απηχεί συναισθηματικά τους παθιασμένους κοινοβουλευτικούς λόγους του χαρισματικού Μητσοτάκη που άκουγα σαν παιδί στο ραδιόφωνο την δεκαετία του 80.



Aviator - Martin Scorsese (2004)



Ο Σκορτσέζε καταφέρνει να πάρει ένα δύσκολο θέμα, την ζωή ενός δισεκατομμυριούχου μεγιστάνα, με τον οποίο κανένας δεν μπορεί να ταυτιστεί και να φτιάξει μια ταινία που εμπνέει και προβάλλει συγκεκριμένα φιλελεύθερα σημεία.

Για να το καταφέρει, μετατρέπει τον Howard Hughes σε ένα underdog που συγκρούεται με το κατεστημένο της βιομηχανίας και τους διεφθαρμένους πολιτικούς που εμποδίζουν τον ανταγωνισμό. Σπάνια για ταινία του Χόλυγουντ, ο επιχειρηματίας προβάλλεται όχι σαν αιμοσταγής άγριος/ «κερδοσκόπος»/ διεφθαρμένος/ ανάλγητος, αλλά σαν οραματιστής τελειομανής που αξίζει να κερδίζει περισσότερα γιατί, εκτός από τις ικανότητες του, ρισκάρει τα πάντα για την επιχείρηση του.

Ήτανε όμως ένα συγκεκριμένο σημείο που μου κόλλησε προσωπικά. Όταν είχε βγει η ταινία, ήμουνα φοιτητής στο Σικάγο και παράλληλα με τα μαθήματα δούλευα part-time στην βιβλιοθήκη για να βγάλω όσα δεν έφταναν από το φοιτητικό δάνειο. Τότε είχα μια πολύ καλή φίλη, από πολύ ευκατάστατη οικογένεια και πολύ liberal (με την αμερικάνικη έννοια). Όταν λοιπόν βγαίναμε έξω, μου έκανε εντύπωση ότι σε κάθε ζητιάνο που μας πλησίαζε έδινε αμέσως ότι εγώ έπρεπε να δουλέψω 4 ώρες για να κερδίσω. Στις επακόλουθες συζητήσεις μας άκουγα τα πιο ανεδαφικά επιχειρήματα για την (μη) σημασία του χρήματος και της προσωπικής ευθύνης. Η παρακάτω στιχομυθία από το Aviator μεταξύ του Howard Hughes και της “old money” αυτοαποκαλούμενης σοσιαλιστικής οικογένειας της Katharine Hepburn με κάλυψε:

Ludlow: Then how did you make all that money?
Mrs. Hepburn: We don't care about money here, Mr. Hughes.
Howard: That's because you have it.
Mrs. Hepburn: Would you repeat that?
Howard: You don't care about money because you have it. And you've always had it. My father was dirt poor when I was born…. I care about money, because I know what it takes out of a man to make it.

Εδώ ο Σκορτσέζε προβάλλει ένα κρίσιμο σημείο που εξηγεί την αριστερή τάση του “old money” δηλ. αυτών που δεν χρειάστηκε να δουλέψουν πραγματικά σκληρά και να πάρουν ρίσκα για να αποκτήσουν περιουσία. Είναι εύκολο τότε να είσαι γενναιόδωρος με τα λεφτά σου ή του κράτους. Είναι τότε που οι αυτοδημιούργητοι επιχειρηματίες είναι «βλάχοι», ο ανταγωνισμός της αγοράς είναι απειλή και ο κρατικός παρεμβατισμός σωτήριος για τα προνόμια του κατεστημένου.


Social Νetwork - Danid Fincher (2010)

Η ιστορία του Zuckerberg και του Facebook από τον wunderkind σεναριογράφο Aaron Sorkin.
Η πιασάρικη ανάγνωση της ταινίας εστιάζει στην υποτίθεται σκοτεινή πλευρά του αδίστακτου επιχειρηματία που πουλάει τον φίλο του για την εταιρεία του. Μια πιο προσεκτική ανάγνωση φανερώνει όμως άλλες, φιλελεύθερες πτυχές.

Εδώ έχουμε τον θυμωμένο νέο, που δεν χωρά στο ”old money” κοινωνικό περιβάλλον του Χάρβαρντ. Τα prestigious clubs του Χάρβαρντ τον αγνοούν και η κοπέλα του τον παρατάει, κοινωνικά απροσάρμοστος γαρ. Είναι τότε που αποφασίζει να κάνει κάτι για να εντυπωσιάσει τον κοινωνικό του περίγυρο και την πρώην του. Η αγορά λειτουργεί σαν κανάλι διοχέτευσης όλου του θυμού του και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Δεν μπορεί παρά να απορεί κανείς πως θα ήταν η Ελλάδα εάν η οικονομία ήταν αρκετά ανοιχτή για να επιτρέπει στους θυμωμένους νέους να διοχετεύουν την ανάγκη τους για κοινωνική αναγνώριση στην επιχειρηματικότητα και όχι στην καταστροφή.

Αξέχαστη ατάκα από τον Lawrence Summers στους αδελφούς Winklevoss όταν παραπονιούνται ότι ο Zuckerberg τους έκλεψε την ιδέα:

«Everyone at Harvard’s inventing something. Harvard undergraduates believe that inventing a job is better than finding a job. So, I'll suggest again that the two of you come up with a new project”